Mutfak Kazaları da Mı Geliyorum Demez?

Merhaba Sevgili EEEH Dergi okurları. Engelsiz Eğitim Projemiz kapsamında düzenlediğimiz “Mutfakta Erişilebilir Yöntemler” adlı söyleşilerimizi takip edenler hatırlayacaktır, oturumlarımızdan birini mutfak kazalarına ayırmıştık. Oturumda Elif Ünver Çırpan, Dr. Ertan Yardımcı danışmanlığında çok verimli ve bilgilendirici bir sunum yaptı. Ben de oturumun çıktılarını yazıya dökerek sizinle paylaşmak istedim.

Her mutfakta kaza yaşanma ihtimali vardır ve kör ya da gören herkesin başına gelebilir. Mutfak kazalarından korunmak için mutfağa girmekten çekinmek yerine, kaza yaşanma ihtimalini göz ardı etmeden doğru tedbirleri almak ve başa geldiğinde uygun olan müdahalenin neler olabileceğini bilmek gerekir. Kazaya neden olabilecek bir durum tespit ettiğimizde, almamız gereken önlemi sonraya bırakmak ya da herhangi bir kaza sonucu doğru müdahalede bulunmamak, yaşanan kazanın zararını ve etkisini arttırabilir. Mutfak kazalarına neden olabilecek bazı durumlara, alınabilecek önlemlere ve basit müdahalelerin neler olabileceğine gelin birlikte bakalım.

1. Mutfakta herhangi bir şeyin kırılması ya da dökülmesi: Yemek yaparken, bulaşık makinesini dizerken ya da boşaltırken, gıda ürünlerini yerleştirirken, buzdolabından bir şey alırken ya da buzdolabına bir şey koyarken, temizlik yaparken ya da mutfakta başka bir iş yaparken, bir şeyler etrafa dökülebilir ya da kırılabilir. Bu gibi durumları bazı basit tedbirlerle önleyebiliriz. Mesela, dolap içleri, tezgâh, masa gibi yüksek platformların uç kısımlarına ve kenarlarına dökülebilecek ve kırılabilecek şeyleri bırakmamaya özen göstermek. Elimizle bir şeyler ararken hızlı ve sert hareketlerden kaçınmak. El ile aramayı çok yüksekten yapmamak ve elimizi zemine yakın bir yerlerde gezdirerek arama yapmak. Dökülmesi ihtimal gıdaları kullandıktan hemen sonra yerine yerleştirmek. Yüksek bir dolaptan bir şey almaya çalışırken, üzerine çıktığımız merdivenin ya da sandalyenin sağlam ve sabitlenmiş olduğundan, bizi taşıyabileceğinden ve denge noktasına bastığımızdan emin olmak. Diyelim ki bu tedbirleri almayı unuttuk ya da tedbir aldık ama yine de başımıza bu kazalardan biri geldi. Bu durumda, yaptığımız işi hemen orada bırakıp dökülen ve kırılan şeyi temizlemeye öncelik verelim. Kırılan nesne özellikle cam madde ise parçaları bir çalı süpürge yardımıyla tek bir bölgeye toplayıp faraş yardımıyla alalım. Eğer elimizle toplayacaksak, önce elimize eldiven takalım. Eldivenle çalışamıyorsak, çıplak elle parçaları toparlamaya çalışırken sert ve hızlı hareketlerden kaçınalım ki elimize batmasın. Ayrıca, ayağımızın çıplak olmamasına da dikkat edelim ve mutlaka terlik giyelim. Kırılan nesnenin parçalarının bulaşmış olabileceği gıdaları tüketmeyelim. Eğer kırılan nesnenin bir parçası vücudumuza battıysa ve bu küçük bir parçaysa, o cismi derimizden çıkaralım. Çok büyük bir cisimse ve derine saplanmışsa, çıkarmayalım; kanama varsa, etrafından sarıp hemen en yakın sağlık kuruluşuna başvuralım. Kırık, çıkık ve burkulma durumlarında da yine bir sağlık kuruluşuna başvuralım.
2. Mutfak kazalarına yol açan başka bir durum ise açık duran dolap, çekmece ve kapılardır. Kapısı ve çekmecesi açılıp kapanan bu gibi dolapları kullandıktan sonra, unutmaya zemin hazırlamadan hemen kapatmak iyi bir tedbir olacaktır. Eğer kapanmıyorsa, sert ve hızlı hareketlerden kaçınmak da bizi mutfak kazalarından koruyabilir. Ortama bizden sonra katılan özellikle körleri, açık duran bu çekmece ve dolaplardan haberdar edelim. Çok sivri köşeleri olan kapaklar için yumuşak dokulu kaplamalar yaptırabiliriz. Tüm bu ve buna benzer tedbirlere rağmen bir yerimizi çarptıysak ve deri bütünlüğü bozulmamışsa, şişme ihtimali ve ağrının azaltılabilmesi için temiz bir beze sarılmış buz parçalarını yaralanan bölgeye koymak uygun olur. Deri bütünlüğü bozulmuşsa, yaranın etrafından sarıp hemen en yakın sağlık kuruluşuna başvurmak gerekir.
3. Mutfakta kazalara neden olabilen diğer bir durum ise keskin veya sivri uçlu nesnelerdir. Bu nesnelerden zarar görmemek için keskin ve sivri olan uçlarını aşağı veya dokunulması daha az muhtemel olan tarafa bakacak biçimde yerleştirmek iyi bir tedbirdir. Yere düşen keskin veya sivri uçlu nesneleri hemen bulup güvenli bir yere koymamız gerekir. İçinde bıçağı olan mutfak araç-gereçlerinin bıçaklarının yer aldığı bölgeye çalıştıkları esnada elimizle veya başka bir şeyle kesinlikle müdahale etmemeli, bu ürünleri kullanırken çok dikkatli olmalıyız. Eğer bir yerimize battıysa veya bir yerimiz kesildiyse ne yapmalıyız? Cisim çok derine battıysa, çıkarmayalım; etrafından sargı uygulayıp hemen en yakın sağlık kuruluşuna başvuralım. Batan nesne paslı ise tetanos aşısı olmamız gerekebilir. Kesik küçük, kanama da sızıntı halindeyse; yaranın üzerine gazlı bez veya temiz bir bezle bası  yapıp gerekiyorsa yaranın üzerini sargı beziyle saralım. Kanama, yaptığımız sargıdan dışarı sızmışsa ilkini kaldırmadan ikinci bir bez koyalım. Eğer kan sızmaya devam ediyorsa, büyük ihtimalle tıbbi müdahaleye ihtiyaç vardır. Kanama güçlü ve tazyikliyse, kanamanın bulunduğu bölge ile vücut arasında kalan kısımda bulunan ve kanamaya en yakın nabız bölgesi üzerinden turnike uygulayalım. Bir uzvun kopması söz konusuysa, turnike uygulandıktan sonra kopan uzvu bir torbaya sonra da içi buz dolu başka bir torbaya yerleştirip hemen en yakın sağlık kuruluşuna başvurmak gerekir.
4. Mutfak kazalarına neden olan başka bir şey de ısı üreten aletler, ısınan nesneler ve gıdalardır. Fırın, ocak, tost makinesi, kahve ve çay makinesi gibi ürünleri kullandıktan hemen sonra kapatmayı unutmamamız ve kapandıklarından emin olmamız çok önemli bir tedbirdir. Sıcak olması muhtemel olan nesnelere ve gıdalara dokunurken, dikkatli olmak da başka bir tedbir yöntemidir. Sıcak nesneleri taşırken, ısıyı emecek bir bariyer kullanmak ve taşınacak rota üzerinde çarpma, kayma ve takılma gibi kazalara neden olabilecek nesnelerin olmadığından emin olmamız veya bunların yerleri hakkında bilgi sahibi olmamız da kaza ihtimalini azaltacaktır. Ortama sonradan katılan kişileri, sıcak nesnelerin varlığından ve bulundukları yerden haberdar edelim. Ocakta bulunan sıcak tencere, tava, cezve, çaydanlık gibi nesnelerin kulplarının ocak dışına veya çarpacağımız bir yöne uzanmadığından emin olalım. Düdüklü tencere gibi içinde basınçlı buhar bulunduran pişiricileri, ağzına kadar doldurmayalım ve buharın hareket edebileceği alan bırakalım. Bu tür pişiriciler, içindeki suyun kaynadığını haber verdiğinde ısıyı azaltalım ve pişiricinin kapağını açmadan önce içindeki buharın tamamen dışarı çıktığından emin olalım. Yanan bir şey fark ettiğimizde hemen ısı kaynağını kapatalım. Yanan yağa su ile müdahale etmeyelim.

Yangın ve yanıklara nasıl müdahale etmek gerekir? Pek çok yanık durumunda en basit ve doğru müdahale yöntemi, ısıya maruz kalan bölgeyi birkaç dakika kadar akan soğuk çeşme suyuna tutmaktır. Yanan bölge vücudumuzun üçte biri kadar veya daha fazlaysa acil müdahale etmemiz gerektiğini aklımızda tutalım. Yangın durumunda, öncelikle ısı kaynağını kapatalım. Yangının elektrik kaynaklı olabileceğini veya elektrikli aletler aracılığıyla büyüyebileceğini hatırlayarak ana sigortadan elektriği kesmemiz yerinde bir davranış olacaktır.

5. Bozulmuş gıdalar ve kimyasallar da mutfak kazalarına neden olabilir. Kusma, ishal, halüsinasyon görme gibi durumlar, bozuk ya da zehirli gıdalar tüketmiş olduğumuzun habercisi olabilir. Zehirlenmemize neden olan şey bir gıda ise kusma ya da dışkılama yoluyla vücuttan atılması sağlıklı bir durumdur. Ancak bu durumun uzun sürmesi ya da çok fazla olması halinde bir sağlık kuruluşuna başvurmamız gerekir. Ağız yoluyla temizlik malzemesi gibi bir kimyasal madde alınmışsa, kesinlikle kusmayalım ve acilen bir tıbbi yardım alalım.
6. Mutfak kazalarına yol açan başka bir etken ise gazlardır. Gazla çalışan aletler emniyet kilidine sahip değilse, özellikle taşma durumlarında ocağın kapandığından emin olalım. Ayrıca bu aletlerde çocuk kilidi bulunmuyorsa küçük yaştaki çocukların bu aletlere erişimini engelleyelim ve uygun yaşa geldiklerinde doğru bir biçimde bilgilendirelim. Olası gaz sızıntılarına karşı bu aletlerin rutin kontrollerini yaptırmak da çok önemli bir tedbirdir. Alet ve gaz donanımlarını, kullanım ömrünün üzerinde kullanmayalım ya da gaz sızdırma ihtimali olduğunu akıldan çıkarmayalım. Eğer bir gaz sızıntısı tespit ettiysek hemen gazı kapatalım ve ortamı havalandıralım. Elektrik veya bataryayla çalışan hiçbir eşyayı açmayalım, açıksa kapatmayalım. Ortamda ateş yakmayalım ve çok küçük miktarlarda bile olsa kıvılcım yaratabilecek herhangi bir harekette bulunmayalım.
7. Mutfak kazasına yol açabilecek bir başka etken de elektriktir. Her ne kadar bu duruma uygun üretilmiş olsalar bile elektrikli aletleri ıslak zeminde çalıştırmamaya özen gösterelim. Elektrikli aletleri kullandıktan sonra hemen prizden çıkaralım. Çok küçük miktarda bile olsa elektrik kaçağı tespit edilen aletleri, konuyla ilgili uzman kişilerce kontrol edilmeden kullanmayalım. Uzatma kablolarını birbirine ekleyerek kullanmayalım ve taşıyabileceğinden fazla elektrik yüküyle yüklemeyelim. Mesela aynı uzatma kablosuna bağlı olan iki elektrikli ürünü aynı anda çalıştırmayalım. Evimizdeki ana sigortanın yerini ve hangi yöne açık ya da kapalı olduğunu, evde yaşayan herkes bilmeli. Elektrikle ilgili bir kaza gerçekleşmiş ya da elektrik sızıntısı tespit edilmişse, ilk olarak ana sigortayı kapatalım. Elektriğe maruz kalan kişinin akım nedeniyle kaynaktan uzaklaşamaması halinde yalıtkan bir madde aracılığıyla elektrik kaynağı ile arasındaki bağı koparalım. Elektriğe maruz kalan kişiye, içmek istese bile su vermemek uygun bir davranıştır.

Mutfak kazaları, bunlarla sınırlı değildir ve aklımıza daha pek çok şey gelebilir. Çoğumuz mutfakta geçirdiği süre boyunca basit kesiler ve yanıklar dışında önemli kazalar yaşamaz. Doğru zamanda uygun olan ilkyardımı yapabilmek hayati öneme sahiptir. Kazalar yaşanmadan önce tedbir almak mutfak kazalarını önemli ölçüde azaltacaktır.