TURİZMDE ERİŞİLEBİLİRLİK

Engelsiz Erişim Olarak, Yedinci Kemal Özceyhan seminerini turizmde erişilebilirlik konusunda gerçekleştirdik. Setur’un da katkı verdiği seminerimizi 26 Haziran Akşamı Setur tarafından ayarlanan Yapı Kredi korusunda yapma fırsatı bulduk. Seminerimize Ramada otel, Divan Otel ve Ela Quality otel temsilcilerinin de katılımı, turizmde erişilebilirlik beklentilerimizi gerçekten ilgilerine duyurabilmek açısından önemliydi.

Başka konumu bulamadınız diyenleriniz olacak elbet. Ama malum siz bu yazıyı okurken temmuzun ortasında olacağız muhtemelen. Tatile giden veya tatil hazırlıkları yapan birçok kişiyi göreceğiz çevremizde. Hep bu zamanlarda, görmeyenlerin e-posta listelerinde bir ileti trafiği dolaşır. “Tek başıma tatile gitsem zorlanır mıyım?” Büyük olasılık çevremizde anlatılanlar, otel ve benzeri mekânların aşırı büyük ve karışık gibi görünmesi, bu konudaki kaygıları arttırıyor bazılarımız için. Hele ilk kez tek başınıza veya engelli bir arkadaşınız veya eşinizle tatile gidiyorsanız, kafanızda soru işaretleri oluşabiliyor.

Birkaç yıl önce, tam da bu konuyu ele alan bir yazı kaleme almıştım Engelsiz Erişim sayfalarında. Aslında tedirgin olunacak bir şey olmadığını anlatmaya çalıştığım yazıma aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz.

http://www.engelsizerisim.com/yazilar.php?oku=1&bolum=7&id=531

Bu yazıda da belirttiğim gibi, öncelikle engelli bir birey olarak “sakın tatile yanınızda bir yardımcı olmadan çıkmayın” saçmalıklarına aldanmamak gerekiyor. Birincisi tatil yerlerindeki deneyimler, hiçbir zaman şehrin ortasında bir tarafta yol çalışması, diğer tarafta kaldırıma park etmiş arabaların arasından işe gelip gitmekten daha tedirgin edici bir deneyim olamaz. Her gün bu koşturmacayı başarabilen birinin çekinecek, kaygılanacak bir tarafı yok merak etmeyin.

İkincisi ise, bir şeyle ilgili erişilebilirlik taleplerinde bulunacaksak eğer, onu tek başımıza deneyimlememiz ve beklentilerimizi oluşturmamız şart. Bu sayıda Elif’in çok güzel bir yazısını da okuyorsunuz kör bir kadın olarak makyaj yapmanın incelikleri üzerine. Ben her gün makyajımı birilerine yaptırırım anlayışında olsaydı, herhalde elif o derece kapsamlı bir yazı yazamayacaktı. Tatil, makyaj, bilgisayar kullanımı vs. her alanda erişilebilirlik diye bir şeyden söz edeceksek, bağımsız yaşam beceri ve motivasyonunu bundan soyutlayamayız. Zira bağımsızlık ve erişilebilirlik birbirini besleyen kavramlar, bağımsızlık motivasyonunuz arttıkça erişilebilirlik beklentileriniz de artacaktır.

Yine dağıldım gittim dimi? Sahi konumuz neydi? Ha erişilebilir turizm. Her alanda olduğu gibi, otellerde, turlarda, tatil köylerinde ve benzeri yerlerde de herkesle eşit, engelsiz ve erişilebilir bir tatil yapma hakkımız için, bazı beklentilerimizin yerine gelmesi gerekecek.

İşte bu beklentileri toparlamak ve ilgili kişilere ulaştırabilmek için yedinci Kemal Özceyhan seminerini erişilebilir turizm konusunda gerçekleştirdik Adem Abi’yle birlikte. Bu yazıda, otel, Tatil köyü ve benzeri yerlerden ne gibi erişilebilirlik beklentilerimiz olduğunu paylaşacağım sizlerle.

Herkesle Aynı Ortamda Erişilebilir Tatil

Beklentileri anlatmadan önce çok temel bir ilkeye değinmem gerektiğini hissediyorum: Herkesle aynı ortamda erişilebilir tatil. Yine bu yaz sezonunda sağ olsun birçok dernek tatil organizasyonları, kamplar, piknikler düzenliyor. Yazılan onlarca projenin konusu engellilere özel tatil mekânlarını amaçlıyor. Bizler bunun tam tersini hedefliyoruz. Çünkü mevcut mekânların herkes için erişilebilir olması olmalı asıl amaç. Engelli bir bireyin de herkesle aynı tatil yerlerine gidip aynı deneyimleri yaşama hakkının altını bir kez daha kalın kalın çizmek çok önemli. Aksi durum her zaman karşı çıktığımız izolasyona yol açar ki, engellileri toplumdan soyutlayıcı bu durumun sakıncalarını bir kez daha anlatmak bu yazının dışında kalır sanırım. En hafifinden, izole mekânlar mevcut yapıların kendilerini uyarlamamaları için onlara sözde bahaneler verebilir dikkat edelim.

Bireysel Farklılıklara Saygı

Beklentilerimize geçmeden önce altını dikkatle çizmemiz gereken ikinci unsur ise, bireysel farklılıkların ve taleplerin yapılacak düzenlemelerde mutlaka göz önünde bulundurulması gereğidir. Her kişinin engel tipi farklılık gösterebilir. Örneğin tüm körlerin görme dereceleri aynı değildir. Her Kör Braille alfabesini bilmeyebilir. O nedenle uyarlamaların altın kuralı, yapılacak düzenlemelere kişiyle birlikte karar vermek olmalıdır. Tabi ki bu da her alanda olduğu gibi turizm erişilebilirliğinde dikkat edilmesi gereken temel esaslardan biri olarak akılların bir köşesinde yer almalıdır.  

Turizmde Erişilebilirlik Beklentileri

Erişilebilirlik beklentilerimizi anlatırken bunların tüm turizm alanlarını kapsadığını tekrar vurgulamak yerinde olacak.

Tatil rezervasyon sürecinden checkout dönemine kadar önerilerimizi derlerken, Amerikan Engelliler Yasası American Disability Act (ADA) doğrultusunda oluşturulan bir rehber çok işimize yaradı.

ADA Guide for Places of Lodging: Serving Guests Who Are Blind Or Who Have Low Vision

(Kör ve az gören misafirlerine yönelik hizmetlerinde konaklama yerleri için ADA rehberi) başlıklı yazıya aşağıdan ulaşabilirsiniz.

http://www.ada.gov/lodblind.htm

Biz de beklentilerimizi oluştururken, bu temel rehberden oldukça yararlandık ve önerilerimizi belirli bir kategorik düzen içinde inşa ettik.

Rezervasyon süreci ve Ulaşım

Telefon veya web sayfasıyla olsun, tatil heyecanı rezervasyonla başlar. Daha bu noktada alınabilecek bazı önlemler tatilin kalanındaki erişilebilirlik uygulamalarını kolaylaştırabilir. Aşağıdaki tedbirlerin alınması yararlı olacaktır. 

• Tatil rezervasyonu yapılan web sayfası, mobil cihaz uygulaması gibi platformlar w3 standartlarını karşılar ölçüde erişilebilir olmalıdır.
• Rezervasyon formlarında engellilik durumunu belirtebilecek bir alan bulundurulmalıdır.
• Rezervasyon sonrası engelli kişiyle iletişim kurularak tatil sırasında ne gibi uyarlamalara ihtiyaç duyacağı öğrenilmelidir.
• Rezervasyon yapılan acente kadar gidilen yerin web sayfası da bulunmalı ve erişilebilir olmalıdır.
• Sayfada otelde verilen hizmetler,
• Ana restoran ve alakart restoranlardaki menüler,
• Programlar ve saatleri,
• Yapılacak aktiviteler,
• Verilen hizmetlerin ücret durumları gibi bilgilere mutlaka yer verilmelidir.
• Eğer tatil ulaşımı da kapsıyorsa veya belirli bir noktadan gidilecek noktaya ulaşım hizmeti varsa, ulaşım aracı fiziksel engelli erişimine uygun olmalıdır.
• Fiziksel engelli kişi araca rahatça binip inebilmelidir.

Check in

Otel veya tatil köyüne ilk girişiniz, ilk izlenim açısından çok önemlidir. Burada karşılaşacağınız sıcak davranış veya görebileceğiniz kötü muamele belki de tüm tatilinizin kaderini belirleyecektir. O nedenle, resepsiyon masallarında ve sizi ilk karşılayan noktalardaki personelin bilinçli ve farkındalığının yüksek olması erişilebilir bir hizmetin ilk adımı kabul edilebilir. Aşağıdaki noktalara dikkat edilmesi yararlı olacaktır.

 Check in sürecinde görev alan otel personeli engellilere davranışları konusunda bilgilendirilmelidir.

• Kişiye diğer müşterilere hitaptan farklı bir biçimde hitap edilmemelidir.
• Doğrudan engelli kişi muhatap olunmalı ve ona bir şey sormak için yanında bulunabilecek başka birine kesinlikle başvurulmamalıdır.
• İşitme engelliler için check in sırasında asgari düzeyde işaret dili bilen biri bulundurulmalıdır.
• Eğer odaya girmek için verilen kartta, nasıl tutulacağını gösterir hiçbir dokunsal ibare yoksa kartın bir köşesine küçük bir bant yapıştırılarak görme engelli misafire gösterilmelidir.
• Check in masalarında görme engellilerin kolay imza atmasını sağlayacak imza cetvelleri bulundurulmalıdır.

Erişilebilirlik Paketi

Misafirin otele girişi sırasında veya öncesinde engeline göre ihtiyaçlarını kapsayacak bir erişilebilirlik paketi faydalı olabilir.

Bu pakette şunlar bulunabilir:

• Otelin yapısını ve günlük programlarını anlatan belgeler,
• Oda içindeki televizyon, klima, buzdolabı ve benzeri elektronik sistemlerin kullanımını anlatan dokümanlar,
• Günlük yemek menüleri,
• Mümkünse otelin kabartma bir haritası,
• Oda televizyonundaki kanalların listesi,
• Dahili telefondaki önemli numaralar.

Dokümanlar, kişinin isteğine göre, Braille, büyük puntolu yazılar veya flaş bellek içinde elektronik ve sesli ortamlarda bulunabilir. Otelle ilgili birçok bilgi telefon sistemine kaydedilerek kişilerin kolayca ulaşması da sağlanabilir. Benzer bilgiler otelin web sayfası veya mobil uygulamasında da güncel olarak bulundurulmalıdır.

Erişim Kolaylığını arttırabilecek malzemeler

Erişilebilirlik paketinde basit ama hayatı erişilebilir kılacak bazı malzemelerin olması faydalı olabilir. Bu malzemelerden bir tanesi Braille etiketleyişidir.  Böyle bir etiketleyişiyle oda içindeki şampuan, saç kremi, mini bar içerisindeki ürünler etiketlenebilir ve görmeyen kişinin bunları kolayca ayırt etmesi sağlanabilir.

Bir başka hayat kolaylaştırıcı ürün engeli kişinin kalacağı odalarda bulundurulabilecek sıvıölçer aletidir. Özellikle odada kettle ve benzeri ürünler varsa, sıcak su dolduğunda ses ve titreşimle kişiyi uyaran bu tür aletler şık bir jest olabilir.

Malzemeler kategorisinde bahsedilebilecek son bir ürün ise, aslında anahtar bulucu olarak kullanılan ve eşyalarınızı bulmak için alıcı ve vericilerden oluşan ürünlerdir. Bu ürünün kumandasına basıldığında sinyali alan alıcı sesli sinyal vermektedir. Örneğin alıcı oda kapısına takılırsa, görme engelli bir kullanıcı odanın olduğu kata gelip kumandasına bastığında gelen sinyal sesini duyarak odasını kolayca bulabilir.

Tüm bu dokuman ve ürünler engelli kişinin rezervasyonu ardından hazırlanabilecek ve erişilebilirliği artıracak çözümler olarak düşünülebilir ve engelli kişinin beklenti ve ihtiyaçlarına göre değişiklik gösterecektir.

Oda ve Otel Oryantasyonu

Herhangi bir otele gidip tatil bitiminde çıkarken en üzüldüğüm nokta tam oteli öğrenmişken tatilin bitmesi olur çoğu zaman. O nedenle daha başlangıçta hem odanızın, hem de genel olarak otelin size anlatılması ve önemli noktaların size gösterilmesi, tatilin geri kalanı için faydalı olacaktır. Bu konuda şu tarz tedbirler alınabilir.

• Eğer engelli kişi kendisine eşlik edilmesini istiyorsa odasına ilk gidişinde kendisine eşlik edilmelidir.
• Odaya ilk girişte, odadaki eşyaların yerleri engelli kişiye anlatılmalıdır. Bu anlatım yapılırken kişinin söz konusu objeye mümkünse dokunmasını sağlamak yararlı olacaktır.
• Yatak, dolaplar, televizyon, telefon, buzdolabı, elektrik prizleri, masa ve diğer unsurların yerleri gösterilmelidir.
• Televizyon, telefon, klima, kurutma makinesi, varsa su ısıtıcısı gibi cihazların nasıl kullanıldıkları kişiye gösterilmelidir.
• Banyodaki şampuan, saç kremi, sabun gibi şeyleri birbirinden ayırt edecek etiketleme, ayrı noktalara koyma gibi yöntemler engelli kişiyle birlikte belirlenmelidir.
• Aynı biçimde buzdolabındaki içecekler engelli kişiyle birlikte anlaşılabilecek biçimde birbirinden ayrılmalıdır.
• Otel veya tatil köylerinde öncelikle, kişinin odasını kolay bulabilmesi için bir oryantasyon yapılmalıdır.
• Oda seçiminde odanın asansör ve merdivenlere yakın olması, mümkünse ortada değil köşelerde olması gibi bulmayı kolaylaştıracak kriterler düşünülebilir.
• Kişiye,  isterse, odasından asansöre, lobi, yemekhane, havuz,  deniz gibi yerlere nasıl ulaşacağı konusunda oryantasyon yapılmalıdır.
• Kişi resepsiyonu arayıp bir yere gitmek için kendisine eşlik edilmesini istiyorsa, bu destek de ona verilmelidir.

Yemek Erişilebilirliği

Belki de bir tatil mekânına gidildiğinde en çok endişe duyulan konu, açık büfe bir yerden en kolay biçimde nasıl yemek alınabileceği sorusu olmaktadır. Aslında basit birkaç önlemle, bu tedirginliğin üstesinden kolayca gelinebilir. Menülerin web sayfası veya telefon sisteminden önceden öğrenilebilmesi, restoranlardaki personelin önceden bilgilendirilmesi ve eğitim verilmesi, çoğu sorunu ortadan kaldıracaktır. Şu unsurlara dikkat edilmesi faydalı olacaktır.

• Otelin açık büfe ve/veya A La Carte restoran menüleri her gün web sayfasında ve kayıtlı olarak telefon sisteminde güncel olarak misafirlere sunulmalıdır.
• Eğer engelli kişi için bir sakıncası yoksa yemekhane personeli engelli misafirle ilgili bilgilendirilmeli, kişi yemeğe geldiğinde kendisine eşlik edilmelidir.
• Açık büfe bir restorandaysak, engelli kişinin yemekleri nasıl almak istediği kendisine sorulmalı ona göre süreç devam ettirilmelidir.
• İdeal olarak önce açık büfede hangi reyonların olduğu kişiye anlatılmalı, sonrasında istediği reyona gidilerek o reyonda şu an nelerin olduğu kişiye sayılmalıdır. Bu şekilde reyon gezilerek yemek alımı tamamlanmalıdır.
• Hangi yemeklerin alınacağı konusunda karar engelli misafire bırakılmalı, kendisine mevcut yemek çeşitleri sayılmalıdır.
• Eğer ücretli bir noktadaysak, yemekler sayılırken mutlaka menüdeki fiyatları da belirtilmelidir.
• Masaya gelindiğinde yemeklerin tabaktaki konumları kişiye anlatılmalıdır: (Etler 3, sebze 6, pilav saat 12 yönünde gibi).
• Misafir masada yemek yerken, görevliye kolay ulaşabileceği bir yöntem bulunmalıdır. Görevliyi çağırmak için bir butona basmak, kişi elini kaldırdığında veya görevlinin ismini söylediğinde görevlinin ulaşılabilir konumda olması gibi.
• A La Carte veya açık büfe olmayan mekânlarda ideal olarak menüler Braille olmalıdır. Değilse, kişiye önce menü kategorileri okunmalı, sonrasında istediği kategorideki yemekler fiyatlarıyla birlikte söylenmelidir.

Havuz, Deniz Ve Benzeri Yerler

Otelimizi öğrendik, yemeğimizi yedik, sıra geldi eylenmeye. Havuz, plaj, doğa yürüyüşü, kayak ve birçok aktiviteyi tatil mekânlarında yapma fırsatımız olacaktır. Elbette burada da her misafire verilen hizmetten aynı biçimde eşit ve engelsiz biçimde yararlanabilmek için şu noktalara dikkat edilebilir.

• Plaj veya havuza fiziksel engelli birinin de sorunsuz girebileceği rampa ve benzeri çözümler mutlaka düşünülmelidir.
• Buralardaki görevliler de, engelli kişi için bir sakıncası yoksa önceden bilgilendirilmelidir.
• Görevli kişi engelli misafire adını söylemeli, böylece engelli kişinin kendisine daha kolay ulaşmasına yardımcı olmalıdır.
• Şezlong yeri havuz ve plajlarda yiyecek içecek olan noktaya yakın bir yerde konumlandırılmalıdır.
• Plajlarda şezlong yeri, kişinin müzik sesi gibi bir ipucunu takip ederek ulaşabileceği bir noktada konumlandırılabilir.
• Engelli kişi ilk kez geldiğinde havuz veya plajdaki merdivenler, duş kabini ve tuvalet gibi yerler konusunda kendisine oryantasyon yapılmalıdır.

Diğer Hizmet ve Olanaklar

Tatil mekânlarında aşağıdaki unsurlara da dikkat edilmesi yerinde olacaktır.

• Unutulmamalıdır ki, tatil mekânında herkese sunulan tüm hizmetlerden engelli kişiler de aynı oranda yararlanma hakkına sahiptir. Konuyla ilgili tüm uyarlamalar yapılmalıdır. Yüzme, Dalma, doğa yürüyüşü, kayak ve benzeri aktivitelerden kişi engeli nedeniyle dışlanamaz.
• Engelli kişiler otelde yaşanabilecek, afet, yangın ve benzeri acil durum planlarına dahil edilmeli, bu tür planlar hazırlanırken engelli kişinin de mekânı en hızlı tahliye etmesi için gerekli uyarlamalar yapılmalıdır.
• Engelli kişi herhangi bir tura katıldıysa, buradaki tur rehberlerinin gördükleri şeyleri betimlemeli biçimde engelli kişiye anlatması için eğitim almaları faydalı olacaktır.
• Engelli kişi hiçbir tur aktivitesinden dışlanamaz.
• Gerektiğinde tur rehberleri bazı şeyleri birebir kişiye göstermelidir.

Checkout

Otele giriş kadar çıkış da oldukça önemlidir. Otel ve acentenin değerlendirilmesi, ulaşım gibi unsurlar yine önem taşıyacaktır. Şu noktalara dikkat edilmesi faydalı olabilir.

• Otelden çıkış sırasında otel ve acente ile ilgili değerlendirme formları varsa, bunlar elektronik ortamda da kişiye sunulmalıdır.
• Yapılan ödeme detaylı biçimde kişiye açıklanmalı, ödeme sonrası kredi kartı doğrudan kişinin eline verilmeli, masaya bırakılmamalıdır.
• Bir ulaşım hizmeti sağlanıyorsa, ulaşım aracı erişilebilir olmalıdır.

Tatil Mekânlarında Bulunması Gerekli Erişilebilirlik/ulaşılabilirlik Özellikleri

Aslında tüm kapalı ve açık alanlarda ne gibi erişilebilirlik/ulaşılabilirlik tedbirlerinin alınabileceği birçok kaynakta detaylarıyla anlatıldığından, bu yazıda konuyu dallandırıp budaklandırma niyetinde değilim. Aile ve Sosyal politikalar bakanlığının erişilebilirlik standartlarına ilişkin yayınları örnek teşkil edebilir. Aşağıdaki bağlantı güzel bir kaynak olarak değerlendirilebilir.

http://www.eyh.gov.tr/tr/8421/Ozurlulere-Yonelik-Fiziki-ve-Mimari-Duzenleme-Klavuzu

Esasen, erişilebilirlik/ulaşılabilirlik standartlarının tatil mekânları için de geçerli olduğunu belirtelim. Bu tür standartların mevcudiyetine karşın, bazı noktaların özellikle vurgulanması tatil yerleri açısından önemli olacaktır. Aşağıda bazı temel unsurlara dikkatinizi çekmek istiyorum.

• Asansörler tekerlekli sandalyenin sığabileceği kadar geniş olmalı, düğmeleri kesinlikle dokunmatik olmamalıdır.
• Düğmeler Braille etiketli olmalı ve katlar sesli olarak da haber verilmelidir.
• Otel odalarının kapıları Braille olarak da etiketlenmelidir.
• Havuz ve plaj gibi noktalara fiziksel engelli kişinin kolay ulaşabilmesi için gerekli önlemler alınmalıdır.
• Lobiden asansörlere, yemekhane, havuz ve plaj noktalarına giden kılavuz izler uzun vadede yapılmalıdır.
• Otel içindeki eşya, dekor gibi unsurların kişilerin yürüme alanını engellememesi sağlanmalıdır.
• Tatil mekânlarındaki bina içi ve bina dışı alanlarda bastonla kontrolü mümkün olmayan, merdiven altı, balkon sahanlığı gibi noktaların bulunduğu yerler yumuşak bir malzemeyle kaplanarak oluşması muhtemel yaralanmaların önüne geçilmeye çalışılmalı, bu tür noktalar öncesine tırtıklı zeminle işaret konulmalıdır.
• Otel içinde ve dışında az görenlerin merdiven ve diğer noktaları daha iyi ayırt etmesi için karşıt renkler kullanılmalıdır.
• Mobil aplikasyonlar geliştirilerek bina içinde navigasyon yapabilme veya bulunulan yeri anlayabilme olanağı sağlanmalı, böylece engeli kişinin farklı noktalara daha kolay gitmesi sağlanmalıdır.
• Otellerdeki spor salonu, Fitness gibi bölümlerdeki malzemelerin engellilerin de rahatça kullanabileceği biçimde olmasına dikkat edilmelidir.  Örneğin yürüme bantları dokunmatik olmamalı, böyleyse bile üzerlerine hissedilebilir etiketler yapıştırılmalıdır.

Sonuç

26 Haziran seminerinde bahsettiğimiz ve burada yazı haline getirdiğim turizmde erişilebilirlik tedbirleri ve beklentilerine elbette yeni eklemeler olacaktır. Burada yapmaya çalıştığımız erişilebilirlik kavramının her alanı kapsadığı gibi turizmi içine aldığı gerçeğini ortaya koyarak bu tarz konuların da gerek toplum, gerek engelliler arasında daha fazla tartışılmasını sağlamaktır. Buradaki en temel iki ilke, “Herkesle Aynı Ortamda Erişilebilir Tatil” ve “Bireysel Farklılıklara Saygı” prensipleridir. Engelliler için ayrı değil, mevcut tesisler erişilebilir hale getirilerek engelsiz bir tatil olanağı sağlanmalıdır. Alınacak her türlü önlemin kişinin beklenti ve ihtiyaçlarına göre farklılık göstereceği unutulmamalıdır. Küçük ve yaratıcı çözümlerle bunu yapmak çoğu zaman yüksek maliyet gerektirmez. Özellikle bir tesisin yapım aşamasında veya tadilat aşamasında erişilebilirlik kavramının da göz önünde tutulması çok ciddi bir aşama anlamına gelecektir.

Engellilere özel ayrı ve izole tatil mekânlarının üretilmesi, toplum ve engellinin birbirini daha çok görmezden gelip ötekileştirmesinden başka bir amaca hizmet etmeyecektir. Amaç farklılıklarla bir arada yaşamaktır farklılıklarla başka alanlarda değil.