Toplam Okunma 0
Yakın geçmişte Türkiye çapında gerçekleştirilen merkezi bir sınava girdim. Hazırlanırken erişilebilir dokümanlar bulmak ekstra bir külfet biz yeti farklı bireyler için. Özellikle birkaç girişken arkadaş canını dişine taktı ve sağ olsunlar edindikleri verileri paylaştılar bizlerle. Mesela bir arkadaş bulduğu bir fotokopiyi okutmuş bizler için. Dokümanda sınavda esas sorumlu olduğumuz kanun ile yönetmelik harmanlanarak okunmuş. Başka bir dokümanda hukuk uygulamalarında ve dolayısıyla sınav için çok önemli olan, az önce söz ettiğim iki ana kaynaktaki süreler toparlanmış. Bir arkadaşımız bu metni de okutmuş. Bu iki veri sayesinde ben neredeyse on beş soru kazandım. Sonra düşündüm epi topu otuz sayfalık böyle bir dokümanın erişilebilir olmaması bana ve benim gibi pek çok körün belki de sınavı kazanamamasına veya çok daha az puan almasına neden olabilirdi.
Bir an düşündüm. Nedir erişilebilirlik? Açtım arama motorunu ve yazdım. Karşıma çıkan yirmiyi aşkın bağlantının tamamına yakınını sizin için irdeledim. İlk dikkatimi çeken açılan ilk sayfada TDK'nın çıkmaması. Adres çubuğuna kurumun resmi web adresini yazarak giriş yaptım ben de. “Site içinde ara” bölümüne "erişilebilirlik" yazdım. İlginç bir şekilde hiçbir sonuca ulaşamadım. Telefonuma yüklü uygulamada da bir şey bulamadım. Ya benim beceriksizliğim, ki sanmıyorum, ya da gerçekten TDK'nın arşivinde bu sözcük yer almıyor. Çok şaşırdım. Diğer detaylar ise aşağıda:
Sonuçlar arasında ilk çıkan Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı'nın bağlantısı. Tıkladığımda karşıma dokuz soruluk bir liste çıkardı. “Acaba bunların yanıtlarını nasıl bulabilirim?” diye sayfayı baştan sona satır satır birkaç kez okudum. Sonunda “Bağlantı halinde verilmeyen sorulara tıklayayım hele bir” diye düşündüm. O da ne? Tıkladıkça çok erişilebilir bir şekilde yanıtları hemen alt satırda açılıveriyor. Benim gibi internette sörf konusunda beceriksiz olanlar için bunların tıklanabilir ögeler oldukları belirtilemez mi acaba? Sadede dönecek olursak, bahsettiğim soru listesi şu şekilde:
Soru 1: Engelliler için erişilebilirlik nedir?
Soru 2: Erişilebilirliğin kapsamı nedir? Nereler erişilebilir olmalıdır?
Soru 3: Erişilebilirliğin izleme ve denetlemesi nasıl yapılır?
Soru 4: Uygun olmayan erişilebilirlik uygulamaları şikâyet edilebilir mi?
Soru 77: Oturulan konutta engelli bireye uygun düzenleme yapılabilir mi?
Soru 6: Yeni yapılacak konutların erişilebilir olması gerekiyor mu?
Soru 7: Şehirlerarası turizm ve servis taşımacılığı hizmetlerinin erişilebilirliği
Soru 8: Engellilerin elektronik haberleşme sektöründe yararlanabileceği avantajlar nelerdir?
Soru 9: İşitme engelli bireyler e-devlet hizmetlerinden yararlanabilir mi?
Şimdi sorulara verilmiş yanıtlara geçelim.
Soru 1: Engelliler için erişilebilirlik nedir?
Erişilebilirlik; binaların, açık alanların, ulaşım ve bilgilendirme hizmetleri ile bilgi ve iletişim teknolojisinin, engelliler tarafından güvenli ve bağımsız olarak ulaşılabilir ve kullanılabilir olmasıdır.
Yazarın notu: Erişilebilirlik sadece engelliler için kullanılacak bir kavram mıdır? Öyle değilse bile söz konusu Bakanlığın engelliler için kavramı tanımlamış olması görev alanı çerçevesinde anlaşılabilir. Bununla birlikte erişilebilirlik yalnız engelliler için değil, herkes için geçerli bir şeydir. Ayrıca tanımda geçen "güvenli" ibaresi ne anlamda kullanılmış olabilir? Bana göre gereksiz kalabalıklık oluşturan bir sözcük olmuş. Çünkü tanım cümlesinde geçen “kullanılabilmek” eylemi, anlatıda kullanımına göre güvenliği de içine alan bir ifadedir.
Soru 2: Erişilebilirliğin kapsamı nedir? Nereler erişilebilir olmalıdır?
Kentsel yaşamın engellilerin erişilebilirliğine uygun olarak düzenlenmesi yasal olarak zorunludur.
5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun hükümlerine göre yapılı çevrede engellilerin erişebilirliğinin sağlanması için planlama, tasarım, inşaat, imalat, ruhsatlandırma ve denetleme süreçlerinde erişilebilirlik standartlarına uygunluk sağlanmalıdır.
Bu kanun kapsamında;
Kamu kurum ve kuruluşlarına ait mevcut resmî yapıların,
Mevcut tüm yol, kaldırım, yaya geçidi, açık ve yeşil alanlar, spor alanları ve benzeri sosyal ve kültürel alt yapı alanları ile gerçek ve tüzel kişiler tarafından yapılmış ve umuma açık hizmet veren her türlü yapıların,
Özel ve kamu toplu taşıma sistemleri ile sürücü koltuğu hariç dokuz veya daha fazla koltuğu bulunan özel ve kamu toplu taşıma araçlarının,
Bilgilendirme hizmetleri ile bilgi ve iletişim teknolojisinin, engelli bireylerin erişebilirliğine uygun olması zorunludur.
Yazarın notu: Sizin de aklınıza bu maddeyi okuyunca her şeyin başlangıçta kanun koyucu tarafından kağıt üzerinde olması gerektiği gibi düzenlenmiş olduğu gelmedi mi? Oysa yasaları uygulayanlar, yasanın emredici kurallarını takmıyor mu? Veyahut “Kanun koyucu kendisi yasa uygulayıcılara verdiği süreyi sürekli uzatıp kendi koyduğu kuralları nasıl etkisiz hale getiriyor” dedirtmiyor mu? Emredilen bu kurallara uyulmaması durumunda etkili bir ceza mekanizması koyuyor mu mesela? Sorular sorular…
Soru 3: Erişilebilirliğin izleme ve denetlemesi nasıl yapılır?
81 ilde valilikler bünyesinde Erişilebilirlik İzleme ve Denetleme Komisyonları kurulmuştur. Bu komisyonlar Erişilebilirlik İzleme ve Denetleme Formlarını kullanarak kanun ile belirlenen kamu kullanımına açık bina, açık alan ve toplu taşıma araçlarının inceleme ve denetimlerini gerçekleştirmektedir.
Erişilebilirlikle ilgili yükümlülüklerini yerine getirmediği tespit edilen gerçek ve özel hukuk tüzel kişilerine idari para cezası kesilebilir. Erişilebilirlik mevzuatına uygunluğu komisyonca belirlenenlere ise valilik tarafından Erişilebilirlik Belgesi verilir.
Yazarın notu: Yazının hazırlanması sırasında derginin çıkmasına hayli az zaman kaldığı için şimdi yapamıyorum. Ancak ilk iş olarak kendime ödev veriyorum. Bakanlığın ilgili birimlerinden eğer ulaşabilirsem bugüne değin söz konusu formlar ile kaç başvuru olduğunu ve ne kadar ceza kesildiğini araştıracağım. Yine de bu maddedeki “kesilebilir” sözcüğü kafamı karıştırdı. Neden “kesilebilir” de “kesilir” değil? Bir kural vardır. Ona uyulması gerekir. Uyulmaması durumunda da ceza verilir. “Ceza verilebilir” dediğinizde, kurala uyulmaması durumunda ceza verilmeyebileceğine açık kapı bırakmış olursunuz. Bu da kabul edilebilir bir şey değildir zannımca.
Soru 4: Uygun olmayan erişilebilirlik uygulamaları şikâyet edilebilir mi?
Komisyonlara kamu kullanımına açık hizmet veren her türlü yapılar ve açık alanlar ile toplu taşıma araçlarının denetimi için Aile ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü aracılığıyla şikâyet başvurusunda bulunulabilir.
Yazarın notu: Bir önceki soru kapsamında yazdığım nottaki düşüncelerim ve ödevim bu soru için de geçerlidir sevgili okuyucu.
Soru 77: Oturulan konutta engelli bireye uygun düzenleme yapılabilir mi?
Kat Mülkiyeti Kanunu’na tabi olan apartman, site vb. konutlarda yaşayan kişiler engeline uygun tadilat yaptırma olanağına sahiptir. Engellilerin yaşamı için zorunluluk göstermesi halinde, proje tadili kat maliklerinin en geç üç ay içerisinde yapacağı toplantıda görüşülerek sayı ve arsa çoğunluğu ile karara bağlanır.
Toplantının bu süre içinde yapılmaması veya tadilat talebinin çoğunlukla kabul edilmemesi durumunda;
Kat maliki, tadilat yapılacak olan binanın ruhsat işlemlerinin yapıldığı kuruluşa başvuru yaparak bir komisyon oluşturulmasını talep edebilir. İlgili kat malikinin talebi üzerine bina güvenliğinin tehlikeye sokulmadığını bildirir komisyon raporuna istinaden ilgili mercilerden alınacak tasdikli proje değişikliği veya krokiye göre inşaat, onarım ve tesis yapılır.
Bu durumda proje tadilatına ilişkin inşaat ve imalat giderleri başvuru sahibine aittir. İlgili merciler, tasdikli proje değişikliği veya kroki taleplerini en geç altı ay içinde sonuçlandırır.
Yazarın notu: Öncelikle bu soru ve yanıt numarası ilginç. Zira dokuz soruluk listede beş olması gerekiyor ama gördüğünüz üzere yetmiş yedi. “Acaba liste böyle soru-cevap şeklinde uzuyor da bu bir önceki soruyla bağlantılı olarak yetmiş yedinci soruya atıf mı yapıyor?” diye düşündüm. Ancak aradım taradım, böyle uzayan bir liste göremedim.
Bu tür bir düzenlemenin yasal bir zemine oturtulması çok doğru bence de. Zira çoğumuz apartmanlarda yaşıyoruz. Ne yazık ki memleket koşulları malum. Asansörsüz ve erişilebilir olmayan binalar ortada. Komşuluk ilişkilerinin olmadığı ya da olsa bile kişisel çekişmelerin yaşandığı yerlerde sakatlara kullanılabilecek bir açık kapı imkanı sunmuş. Gerçi masrafları faydalanacak kimsede kalıyor. Paran yoksa sokağa çıkamayacak, gerektiğinde hastaneye dahi gidemeyeceksin yani öyle mi? Yakın geçmişte geçici bir süre ben yaşadım bu erişilemezliği. Karga tulumba çarşaf içinde anne, baba ve komşu teyze desteğiyle hastane için aşağıya inebildim. Süreç uzasaydı ya da sürekli hale gelseydi, binayı param yettiğince ben erişilebilir hale getirecektim demek ki. Oysa sosyal devlet ilkesi gereği bu devletin sorumluluğunda olmalıdır.
Soru 6: Yeni yapılacak konutların erişilebilir olması gerekiyor mu?
İmar Mevzuatı ve Engelliler Hakkında Kanun gereği yeni yapılan konutların projesi hazırlanırken ve inşaat aşaması ile her türlü denetim ve onay aşamasında ilgili mevzuatta yer alan erişilebilirlik hükümlerine uygun olması gerekmektedir.
Yazarın notu: Nerdeeeee? Keşkeeee! Sizler de hatırlıyorsunuz değil mi? Park yeri sorununun çözümü için apartmanların altlarında uygun park yerleri yapılması gerekliliği de düzenlenmişti hani?
Soru 7: Şehirlerarası turizm ve servis taşımacılığı hizmetlerinin erişilebilirliği
Karayolu ile turizm taşımacılığı yapan veya şehirlerarası toplu taşıma hizmeti veren gerçek ve tüzel kişiler, engelli bireyin erişilebilir toplu taşıma hizmeti sağlanmasına ilişkin talebini azami yetmiş iki saat içinde karşılamakla ve servis taşımacılığı yapan gerçek ve tüzel kişiler, engelli personel veya öğrenciye talep hâlinde erişilebilir taşıma hizmetini sağlamakla yükümlüdür.
Yazarın notu: Sahi böyle bir düzenleme olduğunu bilenimiz var mı? Dahası kullanan oldu mu hiç? Bunun yerine firmalar aracı koltuk sayısının yüzde bilmem kaçı kadar bilete indirim uygular ve her şey biter. Erişilebilirliğe falan gerek kalmaz o zaman. Üstelik o indirimi uygulamak da zulüm gelir şirketlere. İnsanın yüzüne dilenci gibi bakarlar. Yalan ya da gerçek “Kontenjan doldu” deyip başlarından savarlar.
Soru 8: Engellilerin elektronik haberleşme sektöründe yararlanabileceği avantajlar nelerdir?
“Sosyal Açıdan Desteklenmesi Gereken Kesimlere Yönelik Tedbirlere İlişkin Usul ve Esaslar” Bilgi ve İletişim Kurumu tarafından alınan kurul kararı ile onaylanmıştır. Usul ve esaslara göre elektronik haberleşme sektöründe hizmet sunan iki yüz bin (200.000)’in üzerinde abonesi bulunan işletmeci, engellilere, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimlerine ve gazilere, ilgili durumlarını gösterir belge ile başvurmaları ve engelli/gazi/şehit yakını olma bilgisinin bu hizmetin sunumu kapsamında işlenmesine dair açık rızalarının alınması halinde, katma değerli hizmetler hariç olmak üzere;
Tüm bireysel faturalı tarife, abonelik paketi ve kampanya seçenekleri için, adlarına kayıtlı, asgari bir (1) adet abonelik için KDV matrahı esas alınarak diğer abonelere uygulanan fiyatlar üzerinden asgari %25 (yüzde yirmi beş) oranında ek indirim uygular.
Tüm bireysel ön ödemeli tarife, abonelik paketi ve kampanya seçenekleri için adlarına kayıtlı, asgari bir (1) adet abonelik için diğer abonelere uygulanan ses, mesaj, veri gibi faydalar esas alınarak asgari %25 (yüzde yirmi beş) oranında ek fayda sağlar.
Bunlarla birlikte işletmeci çevrimiçi işlem merkezi üzerinden yapılabilecek işlem çeşitliliğinin teknik imkânlar dâhilinde geniş tutulması ve bu kanaldan gerçekleştirilebilen işlemlerin erişilebilirliğinin sağlanması hususunda engellilerin ihtiyaçlarının dikkate alınmasını teminen gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür.
Yazarın notu: Maddede sözü geçen "çevrimiçi işlem merkezi üzerinden yapılabilecek işlem çeşitliliği" neyi ifade etmektedir bilmiyorum. Ancak günümüzde her türlü işlem ve eylemin, hatta kamu sektöründe dahi devlet üzerinden işlerin yapıldığı düşünülünce internet erişilebilirliğinin değil de sadece indirimin düzenlenmesi manidar geldi bana.
Soru 9: İşitme engelli bireyler e-devlet hizmetlerinden yararlanabilir mi?
E-Devlet’te Engel Yok Projesi kapsamında gerçekleştirilen Engelsiz Çağrı Merkezi Projesi ile işaret dili bilen E-Devlet Çağrı Merkezi çalışanları ile görüntülü olarak görüşme imkânına kavuşan engelli vatandaşlarımız e-devlet kapısı ile ilgili tüm soru ve sorunlarına buradan destek alabilmektedir.
Yazarın notu: Bilmediğim bir alan sağır ve işitme engelliler. Ancak olması gereken bir düzenleme. Sadece e-devlette değil her yerde ve her zaman olması gereken bir şey. Özellikle kamu kurum ve kuruluşlarında zorunlu olarak işaret dili hizmeti olmalı. Dahası kurum personellerine bu yönde eğitim de verilmeli.
Son olarak siteyi gezerken "Erişilebilirlik Değerlendirme Modülü" adlı bir bağlantı gördüm. Farklı zamanlarda defalarca tıkladım ancak sürekli bağlantı hata verdi. Acaba daha önceden bizlerden biri edinmiş olabilir mi diye çoğunluğu körlerden oluşan Teknokör adlı Google grubuna da sordum. Ancak olumlu bir yanıt alamadım. Doğrusu bu modülün içeriğini de merak ettim.
Yine devlete ait başka bir kurum olan “TÜBİTAK Dijital Akademi” başlığı altında daha kapsayıcı bir tanımla anlatmış erişilebilirliği. O da şöyle:
Erişilebilirlik
Dijital Akademi KAMİS Erişilebilirlik Nedir? Neden Önemlidir?
Kamu kurumlarının vatandaşların tamamına eşit olarak hizmet etmesi beklenmektedir. Dolayısı ile kamu internet sitelerinin de toplumun her kesiminden vatandaşlar tarafından erişilebilir ve kullanılabilir olması gerekmektedir. Erişilebilir internet sitelerinin geliştirilmesi birçok ülkede yasal zorunluluk haline getirilmiştir. Özellikle kamu internet sitelerinin vatandaşların tamamına hitap edebilmesi için erişilebilirlik standartlarını yerine getirmesi önemlidir. Kamu internet sitelerinin bütün kullanıcılar tarafından erişilebilir olmasıyla, kuruma gidemeyecek durumda olan vatandaşların ya da engelli kullanıcıların da sunulan hizmetlerden faydalanması ve hayatlarının kolaylaştırılması sağlanacaktır.
BM Engelli Hakları Sözleşmesinde yer alan “Erişilebilirlik” başlıklı maddede (Madde 9);
“Taraf Devletler engellilerin bağımsız yaşayabilmelerini ve yaşamın tüm alanlarına etkin katılımını sağlamak ve engellilerin diğer bireylerle eşit koşullarda fiziki çevreye, ulaşıma, bilgi ve iletişim teknolojileri ve sistemleri dahil olacak şekilde bilgi ve iletişim olanaklarına, hem kırsal hem de kentsel alanlarda halka açık diğer tesislere ve hizmetlere erişimini sağlamak için uygun tedbirleri alacaklardır. Erişim önündeki engellerin tespitini ve ortadan kaldırılmasını da içeren bu tedbirler diğerlerinin yanında, aşağıda belirtilenlere de uygulanır:
(a) Binalar, yollar, ulaşım araçları ve okullar, evler, sağlık tesisleri ve iş yerleri dâhil diğer kapalı ve açık tesisler;
(b) Elektronik hizmetler ve acil hizmetler de dâhil olmak üzere bilgi ve iletişim araçları ile diğer hizmetler” ifadesi yer almaktadır. Dolayısıyla, kamu internet sitelerinin ve elektronik kamu hizmetlerinin engelli vatandaşlar tarafından erişilebilir ve kullanılabilir olması gerekmektedir.
İnternet sitelerinin erişilebilirliği ile ilgili temel ilkeler ISO/IEC 40500:2012 standardı ve WCAG 2.0’da (Web Content Accessibility Guidelines – Web İçeriği Erişebilirlik Kılavuzu) ele alınmaktadır. WCAG 2.0 kılavuzu, Dünya Çapında Ağ Birliği (W3C) tarafından belirlenmiş ve uluslararası geçerliliğe sahip 61 kriterden oluşmaktadır. Belirlenen 61 kriter A Düzeyi (25 kriter), AA Düzeyi (13 kriter) ve AAA Düzeyi (23 kriter) olmak üzere 3 seviyeden oluşmaktadır. A Düzeyi ilkeler, temel seviyede yerine getirilmesi beklenen standartları; AA düzeyi ilkeler yerine getirilmesi tavsiye edilen standartları, AAA düzeyi ilkeler ise yerine getirilmesi ideal olan standartları kapsamaktadır.
Yukarıda belirttiğim gibi daha size söz etmek istediğim çok fazla açıklama var. Yazıyı dağıtmamak ve uzatmamak için bir sonraki sayıda ele almak üzere şimdilik size veda ediyorum. Gelecek sayıda devamında görüşmek üzere. Yukarıda alıntıladığım sayfaların bağlantıları ise aşağıda:
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı açıklamaları için tıklayınız: