NFB İzlenimleri

Bu dergide kendi dilimden yazacağım ilk yazıda, editörünüz Burak Sarı’nın ricası üzerine size bu yılki Ulusal Körler Federasyonu NFB’nin yaptığı sanal kongre hakkında bilgi vereceğim. Bu yazıyı manidar kılan bir detay ise bu dergiyle ve Engelsiz Erişim Derneği ile federasyonun 2016 yılındaki kongresinde, derginin o zamanki editörleri Deniz Aydemir Döke ve Elif Emir Öksüz ile kısa bir muhabbet sırasında tanışmış olmamdır. İkisi de beni bu dergide kendi yazılarımı ve çevirileri yayınlamaya davet ettiler ama o zaman mümkün olmamıştı. Kısmet bugüneymiş.

Bu yılki toplantıyı anlatmadan önce NFB’nin yapısı ve bu toplantıların genel işleyişi hakkında sizi bilgilendirmek isterim. NFB kendi içinde eyalet bölümlerine yani bölgesel derneklere ayrılır. Yıl içinde bu bölgesel dernekler de kendi çaplarında ulusal kongreye benzeyen kongreler gerçekleştirirler. Aynı zamanda, bu bölümlerle paralel olarak çalışan farklı meslekler, ilgi alanları ve ihtiyaç grupları ile ilgilenen özel gruplar da derneğin içinde barınır. Örneğin bulunduğum New York eyaletinin bir NFB Öğrenciler Birliği var. Kongrenin ilk günleri bu grupların toplantılarıyla geçer. Farklı grup mensupları toplanıp o yıl kendilerini alakadar eden meseleleri tartışırlar ve eğer tüzüklerine uygunsa, o toplantıda yönetim kurulu üyelerini seçerler. Bunların yanı sıra Freedom Scientific gibi erişilebilir teknoloji üzerine çalışan şirketler ve Google gibi genel alanda çalışmakla birlikte erişilebilirliği uygulamaya çalışan şirketler de kendi toplantılarında erişilebilirlik konusunda yaptıklarını sergilerler. Bu süre zarfında en büyük problem ise maalesef birçok toplantı aynı saatte olduğu için bazen insanın hangisine gideceğine karar vermesi zor olabilir.

Kongrenin ilk gününün büyük bir bölümünü, NFB’nin iş bulma fuarı ve onunla alakalı bölümlerde geçirdim. İlk bölümde bazı işverenler bize eleman ihtiyaçları konusunda bilgi verdiler, sonra ayrı ayrı Zoom odalarına ayrılarak işverenlerle konuşma fırsatı bulduk. Bu işverenlerin içinde Amazon ve Oracle gibi genel şirketlerin yanı sıra özellikle körlerle çalışan bazı kuruluşlar da vardı. Günün sonunda iş bulma konusunda bazı konuşmaların yapıldığı bir toplantı yapıldı. Bu toplantıda bir konuşmacı, iş tecrübesinin olmamasının aşılmaz bir engel olmadığını, bir kişiye teknoloji konusunda yardım etmemizin bile iş konusunda tecrübe olarak gösterilebileceğini söyledi.

İş fuarının dışında genellikle teknoloji ağırlıklı toplantılarda bulundum ve bu durum ikinci gün de devam etti. Humanware şirketinin yeni çıkan Braille ekranları artık 5 farklı cihaza Bluetooth sayesinde bağlanıyor ve saat ve hesap makinesi gibi bazı farklı seçimleri var. Braille ekran ve Braillenote gibi aletlerin arasında bir ürün çıkarmaya çalışıyorlar. Aynı zamanda Aira’nın eski başkanı ve Kişisel Yapay Zeka adlı bir şirketin kurucusu olan Suman Kanuganti’nin bir konuşmasını dinledim. Bu şirket, insanların kendi hafızalarından faydalanarak Siri veya Alexa benzeri bir yapay zeka geliştirmeye çalışıyor ve bu konuda körlerin de katılımlarını istiyor.

İndipendeance Science (Özgürlük ve Bilim) adlı bir kuruluşun konuşmasında, Lab Quest adlı bir alet aracılığıyla bazı bilimsel sensörlerin erişilebilirliğini gördüm. Turnusol kağıdının yerine bir sensör kullanarak bir maddenin asit mi baz mı olduğunu tespit ettiler. Bir diğer alet ile bir küvette suyun akıntısını tespit ettiler. Kendi lise günlerimde böyle bir aletin olmasını çok isterdim.

Son yıllarda erişilebilir teknoloji konusunda önemli bir trend ise körler için bir tam sayfalık bir Braille ekran tasarlamaktır. Bu konudaki tasarımlardan birisi APH ve Humanware’ın tasarladığı Dynamic Braille aletidir. Alet henüz tasarım aşamasında ve tamamlanınca körlere bir sayfalık Braille ekran sağlayacak.  Ayrıca grafikleri temsil etme gibi bir özelliği olacak. Yalnız böyle bir alet için şu an bilgisayarlarda kullanılan BRF formatının yetersiz olduğunu, bu nedenle dünyanın farklı bölgelerinden kuruluşlarla iletişime geçerek Braille’in bilgisayarda temsili için yeni bir standart geliştirmeye çalıştıklarını söylediler. Ben görüştükleri kuruluşlar içinde Türkiye’den kuruluş olup olmadığını sorunca, o an hatırlamadıklarını söylediler. Umarım Türkiye’deki kuruluşlar da bu projenin içinde bulunur çünkü gelecek için önemli olacağını düşünüyorum.

Akabinde NFB’nin bilgisayar bilimi grubunun toplantısına katıldım, toplantıda o yılki teknolojik gelişmeler ve grubun finansal meseleleri konuşulup oylamaya sunulduktan sonra farklı konulara geçildi. İlk önce Olga Yakovleva adında kör bir Rus programcı bize Rhvoice adındaki sentezleyiciyi tasarlama macerasını anlattı. Sentezleyici, insanların ses kaydını baz alıyor ve şu ana kadar Rusca, Kırgızca, İngilizce ve Gürcüce gibi dilleri okuyabiliyor. Sonra Mozilla kuruluşundan iki temsilci, Mozilla’nın erişilebilirlik tarihini anlattı ve erişilebilirlikle ilgili bazı problemler hakkında konuştu.

Üçüncü günün sonunda, özel toplantılar bitip genel toplantı başladı. Bu toplantıda ilk önce eyaletlerin liderleri küçük konuşmalar yapıp kendilerini ve eyaletlerini tanıttı ve bu süre zarfında ne tür projeler üzerinde çalıştıklarını anlattılar. Geçen birkaç yılda NFB’yi meşgul eden bir mesele maalesef içinde vuku bulan bazı istismar ve taciz olaylarıdır. Bu tür olaylar bazı üyelerin NFB’yi terk etmesine neden olmuş ama liderler bu tür olayları yaşayan bazı kişilerle birleşerek bu tür olayların şikayet edilmesi ve terapiye imkan sağlanması için bir sistem geliştirmeye çalışmışlar.

Aynı zamanda NFB, içinde bulunan bazı farklılıkları entegre etmek için çalışmalarda bulunuyor. Tahminime göre son zamanlarda artan ırkçı saldırılar bu tür bir çalışmayı zorunlu kıldı. Toplantı sırasında Arap asıllı bir Müslüman kadın, Çin asıllı bir kadın, birkaç siyahi üye, bir gey erkek ve işitme kaybı olan bir üye konuştu ve hem birlikteliğin önemini hem de o birliğin içinde farklılıkların olduğunu anlamanın önemini vurguladılar.

Aynı zamanda, NFB’nin bilişim teknoloji eğitmenleri grubundan Chancey Fleet’in moderatörlüğü altında ve Apple, Amazon, Microsoft ve Google’dan temsilcilerin katıldığı, erişilebilir teknoloji hakkında bir panel gerçekleşti. Panel çok verimli ve detaylı olduğu için burada detay vermektense, farklı bir yazıda anlatmaya karar verdim.

Toplantının bu bölümünde NFB, geçen yılda ne tür faaliyetlerde bulunduğundan bahsetti. Yıllardır NFB’yi meşgul eden iki mesele, son yıl içinde güzel sonuçlar getirmeye başladı. Bunlardan ilki, kör ve nadiren sağır ebeveynlerin karşılaştığı, çocuklarının sosyal hizmetler tarafından alınması tehlikesidir. Amerika’da, anne ve babada hiçbir yeti farklılığı bulunmasa da, özellikle çocuk görebiliyorsa anne babanın bu çocuğa bakamayacağını varsayan görevliler, çocukları ebeveynlerden almaya çalışıyorlar. Bu bir kural doğrultusunda değil, sadece kendi önyargılarının sonucu olan bir eğilim. Çoğu zaman NFB gibi kuruluşların yardımıyla çocuklar bu tehlikeden kurtuluyorlar. Son on yılda NFB, kör ebeveynlerin haklarını korumak için kampanyalar başlattı, ilk önce NFB’nin merkezi olan Mariland eyaletinden başlayarak kör ebeveynlerin haklarını korumak için yasaların geçmesini sağladı. Bu çalışmalar hala devam etmekte. İkinci mesele ise ABD’nin Adil Çalışma Standartları Yasası 14c fırkasıdır. Bu bölüme göre, devletten özel sertifika alan bazı iş yerleri, engelli elemanlarını asgari ücretin altında bir maaş ile çalıştırabiliyorlar. NFB bu adaletsizliğe karşı yıllardır mücadele ediyor. 2011’de NFB’nin ısrarı ile ABD meclisine Engelli Çalışanlar için Adil Maaş adında bir tasarı sunuldu. Tasarı henüz kabul edilmese de California ve New York gibi bazı eyaletlerde destek artıyor.

NFB aynı zamanda bu toplantıda gelecek yılda uygulayacağı projeler hakkında önergeler sunar ve bu önergeler NFB içinde oylamaya tabi tutulur. Normalde delegeler aracılığıyla ya da sesli bir şekilde yapılan oylamalar bu yıl telefon aracılığıyla yapıldı. Kararlardan bazıları şöyle: Amerika Birleşik Devletleri Kongresi'ni kan şekeri monitörleri gibi evde kullanılan ve erişilemeyen tıbbi cihazların sayısının artmasını önlemek için Tıbbi Cihaz Görsel Olmayan Erişilebilirlik Yasası’nı geçirmeye teşvik eden bir karar; devletin ve eyalet yönetimlerini seçmen kimlik belgelerini almanın zor olması ve toplu ulaşımdan uzak oy kullanma yerleri gibi kör seçmenlerin oy kullanmasını zorlaştıran engelleri kaldırmasını talep eden bir karar; ABD ordusunu, politikalarını kör insanların ordunun hizmetine girmesine izin verecek şekilde değiştirmeye ve kör olan askerlere pozisyonlarını yeniden sınıflandırarak aktif görevde kalmaları için daha fazla fırsat sağlamaya çağıran bir karar; rehber köpek eğitim programlarını bazı kontrolcü ve kaba uygulamalardan uzak durmaya ve kör müşterilerine erişilebilir materyaller sağlamaya teşvik eden bir karar; engelli bireyleri istihdam ettiklerini iddia edip bu konuda devletle anlaşmaları bulunan kar amacı gütmeyen kuruluşların, ekran okuyucu kullanıcılarına karşı ayrımcı prosedürler uygulamalarını kınayıp bu kuruluşları bu tür uygulamalardan vazgeçmeye davet eden ve bu tür kar amacı gütmeyen kuruluşların denetiminden sorumlu komisyonu, Engelli Amerikalılar Yasası’na uymayan herhangi bir kar amacı gütmeyen kuruluşa yaptırım uygulamaya çağıran bir karar idi…

Şu ana kadar saydığım kararlar, Türkiye için belki örnek kararlar olarak ya da Amerika’daki körlerin durumundan haberdar olmak için okunabilir. Fakat şu an hakkında yazacağım kararın Türkiye için de yankıları olabilir. Teknoloji konusuna meraklı olsam da yakın zamanda erişilebilirlik konusunda farkında olmadığım bir problem çıkmış. Bazı şirketler, erişilebilirliği yapay zeka ve basit bir script ile halledebileceklerini vadederek bazı web sitelerine sözde erişilebilir üst ek sayfalar satmaya başlamış. Sunulan ürünler hem erişilebilirliği sağlamıyor hem de bazen zaten erişilebilir olan sitelerde erişilebilirliği bozuyor. Bu şirketler içinde özellikle Accessibee adında bir şirket, kullandığı taktikler sebebiyle çok tehlikeli. Şirket web site sahiplerine eğer teklif ettikleri erişilebilirlik çözümünü uygulamazlarsa, körler tarafından dava edileceklerini iddia ederek gözlerini korkutan reklamlar yolluyor. Engelliler ürünlerinin iddia edildiği gibi çalışmadığını bildirince; Accessibee bu engellilerin teknolojiyi kullanmayı bilmediklerini, bahsedilen sitelerde Accessibee’nin olmadığını söyleyerek, ya da bu aktivistleri geri kafalılıkla suçlayarak eleştirileri savuşturmaya çalışıyor. İşin üzücü tarafı, bu şirketlerle çalışan görme engelliler var ve patronlarının onlara tembih ettiklerini tekrarlıyorlar. Bu konu üzerinde çalışanlardan ve bu şirkete karşı gelenlerden bazılarını tanıyorum, emin olun teknolojiyi çok iyi kullanıyorlar ve geri kafalı değiller ama yapay zeka henüz bu meseleyi bir insanın yönetimi olmadan halledecek kadar gelişmedi. Bu problemin henüz Türkiye’yi etkilediğini düşünmüyorum ama bütün teknoloji şirketleri gibi bu şirketler de uluslararası müşteriler isteyecektir, yakın zamanda kullandığınız bir siteye gelebilirler.

Her yıl olduğu gibi kongrenin sonunda NFB başkanı körlerin geçmişini ve geleceğini analiz eden bir konuşma ile toplantıyı bitirdi. Bu yılın konusu, daha önce 2020 yılında gerçekleşen ırkçılık olayları sebebiyle, NFB’nin kurucusu Jacobus TenBroek’un siyahileri NFB içinde entegre etme çabaları ve genel anlamda NFB içinde birliğin önemiydi. Bu konuşmanın tercümesini gelecek bir yazıda okuyabilirsiniz.

Böylece bir NFB kongresinin sonuna geldik. Elimden geldiğince size hem Amerika’daki körlerin durumunu hem de belki Türkiye’deki körler için de faydalı olacağını düşündüğüm bazı bilgileri aktarmaya çalıştım. Eğer NFB Zoom kayıtlarını yayınlarsa, o zaman katılamadığım toplantılar hakkında veya katıldığım toplantılardan hatırlayamadığım detaylar hakkında bilgi vermeye devam edeceğim. Başka bir yazıda buluşuncaya dek şimdilik hoşça kalın.