Engelsiz Erişim Derneği 2023 Yüksek Seçim Kurulu Oy Pusulası Şablonu Raporu

Giriş

YSK Oy Pusulası Şablonu Raporu, körlerin demokratik süreçlere katılımını desteklemek ve seçme haklarını etkin bir şekilde kullanmalarını sağlamak amacıyla seçimlerde kullanılacak oy pusulası şablonlarının tasarımı ve uygulaması hakkında önerileri içermektedir. Raporda yer alan tespit ve öneriler, 14 ve 28 Mayıs 2023 seçimleri sonrasında kör seçmenler tarafından derneğimize iletilen geri bildirimler, körlerin paylaşımda bulundukları sosyal medya ve e-posta gruplarındaki içerikler izlenerek belirlenmiştir. Çıkarılan tespit ve öneriler, seçim sürecinin daha adil ve eşitlikçi şekilde işlemesini sağlamak amacıyla sunulmaktadır.

Tespit ve Öneriler

14 ve 28 Mayıs 2023 seçimlerinde yaşanan eksiklikler göz önünde bulundurularak, aşağıdaki öneriler sunulmuştur:

1. Hazırlanan şablonlar işlevsel değildi.

Öneri:

• Aday ve parti bilgileri oy pusulası şablonlarını üzerine  Braille alfabesiyle ve büyük puntolarla yazılmalıdır.
• Şablonların genişliği yeterli şekilde ayarlanmalıdır.
• Eğer aday ve parti isimleri oy pusulası şablonunun üzerine Braille ve büyük puntolu mürekkep yazı olarak sığdırılamıyorsa, her adaya denk gelen deliğin üstünde aday sıra numarası mutlaka Braille ve büyük puntolu mürekkep yazı olarak yazılmalıdır.
• Sıra numaralarını içeren aday ve parti listeleri Braille ve büyük puntolu yazılı şekilde erişilebilir olarak hazırlanmalı ve erişilebilir listeler her sandıkta bulundurulmalıdır.

2. Oy Mührü oy pusulası şablonlarına bulaşmış, oy tercihi görünür hale gelmiş, oy mahremiyeti ihlalleri yaşanmıştır.

Öneri:

• Her kör seçmene seçmen kağıtlarıyla birlikte oy pusulası şablonları bireysel olarak gönderilmelidir.
• Her sandığa sandıkta yer alan kör seçmen sayısı kadar oy pusulası şablonu gönderilmeli ve fazla kullanıma karşın okul binalarında ek oy pusulası şablonları bulundurulmalıdır.
• Oy mahremiyeti ihlallerini engellemek için oy pusulası şablonlarının oy kullanan seçmende kalması sağlanmalıdır.
• Oy pusulası şablonlarındaki mühür basılacak delik çapları mührün ve çerçevesinin tam olarak içine sığabileceği büyüklükte yapılmalıdır.
• Oy pusulası şablonlarının sadece bir seçmen tarafından kullanılması sağlanmalıdır.

3. Oy pusulasının tutuş yönü erişilebilir olarak belirgin değildir.

Öneri:

• Her oy pusulasının sol üst köşesine minik bir kesik eklenerek, pusulanın tutuş yönü dokunsal olarak hissedilebilir kılınmalıdır.
• Her oy pusulası şablonunun sol üst köşesine minik bir kesik eklenerek, oy pusulası şablonunun tutuş yönü dokunsal olarak hissedilebilir kılınmalıdır.
• Pusula ve şablonlarda aynı tutuş yönünün dokunsal olarak hissedilebilir işaretlenmesi, pusula ve şablonun doğru yönde tutulması için eşleme yapılması imkanını sağlayacak, hata oranını azaltacaktır.

4. Oy pusula şablonlarının hazırlık ve tasarımı sürecinde, YSK tarafından körler sürece yeterince dahil edilmemiştir.

Öneri:

• Oy pusulası şablonu şartnamesinin hazırlanmasında konuyla ilgili deneyimi olan kör seçmenlerin aktif katılımı sağlanmalıdır.
• Oy pusulası şablonlarının hazırlığı, kontrolü ve eğitim sürecinde konuyla ilgili deneyimi olan kör seçmenlerin aktif katılımı sağlanmalıdır. Oy pusulası şablonunu kullanacak Körlerin dahil edilmesi, sürecin doğru işlediğinden emin olunmasına yardımcı olacaktır.
• Şartnamenin hazırlanması, oy pusula şablonlarının kontrolü süreçlerinde görev alacak konuyla ilgili deneyimli kör seçmenler memur olanlar arasından görevlendirme yapılarak gerekli ve nitelikli insan kaynağı sağlanabilir.

5. Kör seçmenlere, YSK tarafından yapılan oy pusulası şablonu kullanımının yazılı, sesli görüntülü yönergeleri yetersizdir ve detaylı değildir.

Öneri:

• Kör seçmenlerin ulaşabileceği şekilde oy pusulası şablonuna dair yazılı, sesli ve görsel yönergeler betimlemeli ve erişilebilir olarak hazırlanmalıdır.
• Kullanım yönergeleri yeterince yaygınlaştırılmalıdır.
• Oy pusulası şablonu Kullanım anlatımı, betimlemeleri ve erişilebilir formatların seçimi konunun uzmanı ve yetkin kişilerce yapılmalıdır.

6. Sandık görevlilerine yönelik YSK tarafından yapılan oy pusulası şablonu kullanımının yazılı yönergeleri yetersizdir ve detaylı değildir.

Öneri:

• Sandık görevlilerine verilen eğitimler ve yazılı yönergeler, oy pusulası şablonuyla oy kullanacak körler konusunda detaylı, somut ve açıklayıcı olmalıdır. Detaylı eğitimler herhangi bir belirsizlik veya yanlış anlamayı önleyecektir.
• Sandık görevlileri arasında tutarlılık sağlamak için eğitim programları daha kapsamlı olmalıdır. Oy pusulası şablonuyla oy kullanımının önemi ve gerekliliği vurgulanmalıdır.
• Oy pusulası şablonları kullanım yönergelerinin ve eğitimlerinin hazırlanması sürecinde konuyla ilgili deneyimi olan kör seçmenlerin aktif katılımı sağlanmalıdır.

7. Hissedilebilir karekodlar kullanılmamıştır.

Öneri:

• Oy pusulası şablonlarına hissedilebilir karekodlar eklenerek, kör seçmenlerin parti veya aday bilgilerini okumaları daha erişilebilir kılınmalıdır.

8. Oy pusulası şablonu yapımında şeffaf kağıtlar kullanılmamıştır.

Öneri:

• Oy pusulası şablonları şeffaf kağıtlardan yapılmalıdır. Oy pusulası şablonu kapatıldığında pusula görülebilir olmalıdır. Böylece sandık görevlileri aday sıralamalarını kör seçmene okuması gerektiğinde oy pusulası şablonunu kaldırmak zorunda kalmayacak, oy pusulasının veya oy pusulası şablonunun kayma olasılığı azaltılacaktır.

9. Aday listeleri YSK'nın web sitesine erişilebilir şekilde konulmamıştır.

Öneri:

• Kör seçmenler YSK’nın web sitesinden erişilebilir şekilde aday listelerine ulaşabilmelidir.
• Oy pusulası şablonunun üzerine genel bir QR kod eklenmelidir. QR kod, seçmenleri YSK'nın web sitesine yönlendirmelidir. Böylece, seçmenler aday listelerine sandığa girmeden, oy kullanımından hemen önce erişebilecektir.

10. Oy pusulası şablonlarına YSK mührü basılmamıştır.

Öneri:

• Oy pusulası şablonlarının üzerine YSK'nın mührü basılmalı ve şablonların resmi olduğu gösterilmelidir.

11. Kör Seçmenlerin Bağımsız Oy Kullanma Seçenekleri arasından, sandık görevlilerince tek bir yöntemin kullanılması yönünde dayatmalar yaşanmıştır. Kör seçmenlerin tercih ettikleri oy kullanma yöntemini kullanmaları engellenmiştir.

Öneri:

• Kör seçmenin oy kullanma yöntemini kendisinin belirleyebileceği, sandık görevlilerine açık ve net olarak bildirilmelidir (Refakatçi ile, oy pusulası şablonu ile, her iki yöntemi birlikte kullanarak).
• Kör seçmenler, oy pusulası şablonuyla oy kullanırken de refakatçiyle birlikte oylarını kullanma hakkına sahiptir. Bu durumun tüm sandık görevlileri tarafından bilinmesi ve uygulanması sağlanmalıdır.
• Sandık görevlilerine, Kör seçmenlerin oy pusulası şablonuyla oy kullanma yöntemi yanı sıra, refakatçi ile oy kullanma hakkının da olduğu ve refakatçiyle oy kullanma hakkının kullanılmasında herhangi bir ayrımcılığa izin verilmemesi gerektiği konularında detaylı eğitim ve talimatlar verilmelidir.

12. Sandık görevlilerince kör seçmenlere kendilerinin refakat etmeleri yönünde baskı ve dayatmalar yapılmıştır.

Öneri:

• Kör seçmenlerin refakatçi kullanmak istemeleri halinde; refakatçilerini belirleme hakkının kör seçmenlere ait olduğu sandık görevlilerine kesin talimatlarla bildirilmelidir.
• Kör seçmenin isteği dışında refakat etme konusunda baskı yapan Sandık görevlileri ve üçüncü kişilere yaptırım uygulanmalıdır.

Sonuç

Körlerin seçimlere bağımsız katılımı ve erişilebilir oy kullanma deneyimi, demokrasinin temel taşlarından biridir. Seçimlerin evrensel tasarım ilkesine uygun olarak tasarlanması, daha kapsayıcı toplumun inşasına yardımcı olacaktır. Yukarıda yer alan tespit ve öneriler, körlerin tek başlarına, mahrem oy verme hakkını etkin şekilde kullanabilmeleri ve seçim süreçlerine bağımsız olarak katılabilmeleri maksadıyla hazırlanmıştır. Yüksek Seçim Kurulu Başkanlığı’nın sunulan tespit ve önerileri dikkate alarak daha erişilebilir ve adil bir seçim ortamı oluşturmasını talep ediyoruz.