İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ BAŞKANLIĞINA

 

Sayı:   003                                                                                                                    Tarih: 21/10/2021

KONU: KARASAL TOPLU TAŞIMA ARAÇLARINDA BULUNAN SESLİ ANONSLAR HAKKINDADIR

  1. Bilindiği üzere İstanbul içerisinde bulunan toplu taşıma araçlarında, araç dışında, aracın nereye gittiğini, araç içinde ise aracın varacağı durağı söyleyen sesli anons sistemi bulunmaktadır.
  2.  İş bu sistemin oluşturulmasında ve yaygınlaştırılmasında derneğimizin çabası büyük olmuş ve uzun uğraşlar sonrasında sistem görme engelliler, yaşlılar, bilmediği çevrede olan vatandaşlar ve İstanbul'u bilmeyen yolcular için de hayatı kolaylaştıran bir uygulama haline gelmiştir.
  3.  Ancak uzun zamandır bu sesli anons sistemleri aksamaya başlamış, birçok güzergâhta çalışmaz hale gelmiştir.
  4.  Otobüs şoförleriyle sistemin neden çalışmadığı hususunda yaptığımız konuşmalara cevap olarak, “bizim sisteme müdahale yetkimiz yok, sistem arızalı veya merkezden kapatıyorlar.” Şeklinde cevaplar alınmıştır.
  5. MOBİETT uygulamasının ve İETT web sitesinin erişilebilirliğinde sorunlar yaşanmaktadır.
  6.  Konuyla ilgili olarak defalarca çeşitli kanallardan belediyeye şikâyetlerimize de bir sonuç alınamamıştır.
  7.  Hal böyle olunca, derneğimiz, sesli anons sisteminden etkilenen paydaşlarla bir çalışma yapmış, ekte sunduğumuz sonuçlara ulaşılmıştır.

SONUÇ VE TALEP:

Yukarıda açıklamaya çalıştığımız nedenler ve ekteki raporlar uyarınca İstanbul’da yaşayan ve ilimize gelen tüm görme engelliler ve ilimize yabancı olan tüm yurttaşlarımız için büyük önem arz eden sesli anons sistemindeki eksikliklerin giderilmesi ve sistemin sağlıklı ve sürekli çalışması için gereğinin yapılmasını saygılarımla arz ve talep ederim.

 

             ENGELSİZ ERİŞİM DERNEĞİ

           BAŞKANI NURŞEN KORKMAZ

 

Adres: Valide Atik Mahallesi, Çinili Mescit Sokak, Beydemir Apartmanı No:47/2 Üsküdar / İstanbul

Cep Telefonu: 0536 308 22 16

 

Ek: Engelsiz Erişim Derneği İETT Sesli Anons Araştırması ve Öneriler raporu (8 sayfa)

 

İETT Sesli Anons Araştırması ve Öneriler,

Yazan: Engelsiz Erişim Derneği adına: DR. Engin Yılmaz

Engin.yilmaz@boun.edu.tr

 

 

Özet

Engellilerin bağımsız yaşamasında ve kamusal alanlara çıkabilmesinde erişilebilir bir şehir içi toplu taşıma çok önemli bir yere sahiptir. Son dönemlerde artan toplu taşımada sesli anons sistemlerin genellikle çalışmadığı ya da çalıştırılmadığı şikayetlerini daha yakından incelemek amacıyla Temmuz ekim ayları arasında toplu taşıma kullananların doldurabileceği bir anket hazırlanmıştır. Ankete farklı şehirlerden 139 yolculuk bildirimi yapılmıştır.  Bunların 106 adedi İstanbul’da gerçekleşmiş bu yolculuklardan 98 adedi otobüs ve Metrobüs yolculuklarını kapsamıştır. Sonuçlar bu yolculukların 77’sinde hiç iç anons olmadığını, 92’sinde ise dış anons bulunmadığını göstermiştir. Ayrıca yolcuların çoğunun otobüs kapı numaralarını bilmedikleri veya bu bilgiye erişemedikleri ortaya çıkmıştır. Bu vahim tablonun nasıl önlenebileceğine ilişkin öneriler tartışılmıştır.

 

Anahtar Sözcükler:

Sesli anons, erişilebilir seyahat, İETT, Otobüs, Metrobüs, web ve uygulama erişilebilirliği.

Giriş

 

2005 yılında başlayan yoğun kampanyalar, engelliler yasasının çıkması ve akıllı mobil sistemlerin gelişmesi gibi unsurlar 2010’lu yıllarla birlikte önce İstanbul’da sonrasında Ankara İzmir gibi şehirlerde otobüslerde sesli anons devrini de başlatmıştır. Başlarda oldukça sınırlı sayıda gerçekleşen anonslar, zamanla hemen her otobüs ve Metrobüs tarzı toplu taşıma aracında bulunan bir özellik haline gelmiştir. Nitekim hiçbir zaman bu sistemler %100 olarak verimli çalışamamıştır. Özellikle araçların dışına yapılacak ve duraklardan duyulması gereken dış anonsların doğru çalıştığı örnekler çok çok az gerçekleşmiştir. İETT tarafımdan geliştirilen MOBİETT uygulaması ise erişilebilir biçimde doğru durak takibi yapılmasını tam anlamıyla başaramamıştır. Ayrıca bu sistem üzerinde denen gelen hattın şoförüne durakta bir engellinin beklediği bildirimini gitmesi çalışmaları da gerçek anlamda pratikte hayata geçememiştir.

Tüm bu sorunların üzerine 2020 ve sonraki yıllarda anonsların daha da az duyulur olması gerçeği eklenmeye başlanmıştır. Beyaz Masa’ya yapılan şikayetlerin hiçbir biçimde sonuçlandırılmadığı konusunda gelen mesaj ve duyumlar fazlalaşmış, anons mağduriyetleriyle ilgili şikayetler git gide daha çok dillendirilmeye başlanmıştır.

Araştırmanın amacı ve araştırma soruları

Bu çalışmada özellikle otobüs ve metrobüslerde sesli anonsun ne kadar işler olduğunu yolcuların gözünden anlamak amaçlanmıştır. Beyaz Masa’ya bildirimin zorluğu ve yolculardan sürekli kapı numarası gibi kolayca erişmeleri mümkün olmayan bilgiler istendiğinden, insanların deneyimlerini aktarmaları için başka bir kapının daha açılması arzulanmıştır. Buna göre aşağıdaki araştırma sorularına yanıtlar aranmıştır.

  1. Otobüs ve metrobüslerde gelecek durakların seslendirildiği iç anonslar açık ve anlaşılır mı?
  2. Bu anonslar tüm yolculuk boyunca düzenli olarak devam ediyor mu?
  3. Duraklarda araçlardan otobüs hattını bildiren anonslar, yani dış anonslar duyuluyor mu?
  4. Yolcular otobüs ve Metrobüs kapı numaralarına ne kadar erişebiliyor?
  5. Araçlardaki durakları bildiren ekranlar ne kadar çalışır halde tutuluyor?

Yöntem

Bu araştırma için

https://www.engelsizerisim.com/iettseslianons

Adresi üzerinde İETT Sesli anons anketi adında bir form hazırlanmıştır. Formun hazırlanması ardından Önce Engelsiz Erişim gurubu içinde kapalı olarak bir pilot çalışması yapılmış ve sorular son haline getirilmiştir. Ardından önce görme engellilerin yoğun olarak bulundukları ileti gruplarında ve Engelsiz Erişim sosyal medya hesaplarında duyurusu yapılmıştır. Anket kullanıma açıldıktan sonra, gelen yoğun istek üzerine İstanbul dışındaki yolcuların da kendi şehirlerindeki durumu bildirebilmeleri için ankete şehir sorusu da eklenmiştir.

Ankette yolculuk tarih ve saati, yaşanan şehir, otobüs kapı numarası gibi sorular kısa yanıtlı sorular olarak kullanılmış, Bunun dışında iç ve dış anonsun olup olmadığı, ekranlarla ilgili sorularda katılımcıların birden fazla seçenek içinden seçim yapmaları istenmiştir.

Katılımcılar ve Örneklem

Anketimizde katılımcıların kimlikleri ve demografik yapılarına ilişkin bir veri toplanmamıştır. Gerekirse ileriki zamanlarda kullanılan otobüs hatları üzerinde bir inceleme yapılması mümkündür. Burada bir katılımcının anketi her yolculuk yaptığında yeniden doldurabilmesi hedeflenmiştir. Yani buradaki verileri oluşturan katılımcıların sayısı değil yaptıkları yolculuk sayısıdır.

Aşağıdaki sonuçlar 3 Temmuz 2021 17 Ekim 2021 tarihleri arasındaki toplu taşıma kullanım verilerini kapsamaktadır. Bu tarihler arasında anketimize toplam 139 yanıt alınmıştır. Bu sonuçlardan 33 tanesi İstanbul dışındaki şehirlerde yaşayan kişilerce doldurulduğundan araştırmamızın şu anki fazına dahil edilmemiştir. Geri kalan 106 veriden 8 adedi ise Marmaray, Tramvay veya metro kullanımlarını kapsamıştır. Anons sorunlarının çoğunlukla Otobüs ve metrobüslerde yaygın olması ve diğer toplu taşıma kullanımlarında anlamlı sayıda veri olmayışı nedenleriyle otobüs ve Metrobüs dışı kullanım verisi de tartışmamıza dahil edilmemiştir.

Sonuçlar

 

Anketimizde İstanbul’dan toplam 106 kullanım deneyimi gelmiştir. Bu deneyimlerin 98 adedi otobüs ve Metrobüste gerçekleşmiştir.

Otobüs ve Metrobüs kullanımlarının 77’sinde hiç anons olmadığı belirtilmiştir.

13 kullanımda ise anonsun olduğu ancak ses miktarının duyulmayacak ölçüde düşük olduğu yanıtı alınmıştır.

Yalnızca 8 kullanımda anonsların düzenli olarak yapıldığı ortaya çıkmıştır.

Dış anonsun olup olmadığı sorusuna ise 92 anket formunda yok seçeneği işaretlenmiş. Var olduğunu söyleyen 6 formda ise anonsların dışarı değil araç içine yapıldığı belirtilmiştir

Beyaz Masa’nın bu tarz durumlar için yolculardan mutlaka vermelerini istediği kapı numarası ise 98 anketten yalnızca 17 tanesinde bildirilmiştir. Bunun dışında bu soru ya tamamen boş bırakılmış ya da bilmiyorum, göremiyorum gibi yanıtlar alınmıştır. Bu da otobüsün kapı numarası bilgisinin görme engelli yolcularca erişilebilir olarak öğrenilemediğini ortaya koymuştur.

Araç içindeki ekranların doğru çalışıp çalışmadığı sorusuna ise maalesef katılımcıların çoğunun görme engelli olması nedeniyle bir yanıt alınamamıştır. Bunun için anketin diğer engel gruplarını da kapsayacak şekilde yeniden duyurulması arzulanmaktadır.

Tartışma ve Öneriler

Araştırmamızda İstanbul otobüs ve metrobüslerindeki sesli anons durumunun bu sistemi etkin olarak kullananlarca bir resminin çekilmesi amaçlanmıştır. Sonuçlar maalesef çok olumsuz bir tabloyu önümüze çıkarmıştır. Belirtilen 98 yolculuktan 77’sinde hiç iç anons olmadığı, 92’sinde ise dış anons bulunmadığı bildirilmiştir. 13 yolculukta anonsun olduğu fakat sesinin kısık olduğu söylenirken, yalnızca 8 yolculukta düzenli ve anlaşılır bir anons bulunduğu ifade edilmiştir.

Her ne kadar bu çalışmada otobüs ve Metrobüs verisine yer vermiş olsak da Metro ve tramvaylarda da anons sorunları yaşandığına ilişkin çokça duyum aldığımızı belirtmek isteriz. Örneğin Kabataş bağcılar tramvay hattındaki birçok tramvayın sesli anons sistemi çalışmamakta, acil durumlarda sürücü çağrı düğmeleri de çalışmadığından sürücü ile de iletişim kurulamamaktadır.

 

Şehir içi toplu taşıma sistemlerinin erişilebilir olması engellilerin bağımsız yaşam haklarını kullanmaları ve kamusal alana çıkmalarında çok önemli bir paya sahiptir. Uzun süre belediyeler ve kamu bu alanda yalnızca indirim ve ücretsiz yolculuk uyarlamalarıyla yetinmiş, kişilerin duraklara ve istasyonlara ulaşımı, oradan toplu taşımayı nasıl kullanacakları sorusunu ihmal etmiştir. 2005 Temmuz ayında çıkarılan Engelliler yasası ve ülkemizin altına imza koyarak yürürlüğe giren Birleşmiş Milletler Engelli hakları sözleşmesi ulaşım erişilebilirliğine özel önem atfeden madde ve düzenlemelere yer vermiştir. Bunun sonucunda özellikle fiziksel alanda otobüs ve Metrobüs gibi ulaşım araçlarında belirli bir ilerleme sağlansa da bu da yeterli olmamıştır.

2010’lu yıllarla birlikte başlayan sesli anonslar ise araştırma sonuçlarımızın da gösterdiği üzere sürdürülebilir şekilde uygulanmamaktadır. Bu konuda yaptığımız nitel görüşmeler ve engellilerin konuyla ilgili sosyal medya paylaşımlarına bakıldığında, zaman zaman araç sürücülerinin anonsu keyfi olarak kapadıkları veya sesini kıstıkları gözlemlenmiştir. Kendilerine anonsun neden kapalı olduğu sorulduğunda ise genellikle merkezi bir problem olduğu yanıtını vermektedirler. Sebep her ne olursa olsun, Engelli bir kişinin ineceği durağı öğrenme hakkı alenen çiğnenmektedir. Bu durum da kişilerin tek başlarına sokağa çıkma, işe, okula gitme, boş zaman geçirebilme cesaretlerini olumsuz etkilemektedir.

Her ne kadar bazı kullanıcılar mobil cihazlarındaki çeşitli uygulamalarla inecekleri durağı öğrenmeye çalışsa da İETT’nin resmi uygulaması olan Mobil İETT’de bu bilgiyi kolayca öğrenebilecek bir yapı sağlanmamıştır. Kaldı ki sağlansa bile şehre yeni gelen, okuma yazma bilmeyen, belirli yaşın üzerinde olan kişilerin de sesli anonsa ihtiyacı olduğu gerçeği unutulmamalıdır. Ayrıca herkesin iyi derecede mobil uygulama kullanıcısı olması da beklenemez.

Kişilerin inecekleri durağı ve binecekleri otobüsü sürekli başka birine sorması da 21. Yüzyılın ilk çeyreğinin sonlarına geldiğimiz bu dönemde kabul edilemez. Zaten birçok yolcu ve hatta bazen şoförler dahi sorulan durağın hangisi olduğunu bilmediklerinden veya haber vermeyi unuttuklarından bu işin acilen insan bağımlılığından çıkarılması şarttır.  Üstelik gerçek erişilebilirlik kişilerin kimsenin desteğine muhtaç kalmadan da mevcut hizmetlerden tek başına yararlanabilmesiyle sağlanabilir. Tüm bu sonuçların ışığında, anayasal bir hak olan seyahatin şehir içinde erişilebilir şekilde gerçekleşmesi için aşağıdaki önerilerimizin hayata geçirilmesini elzem görüyoruz.

Çözüm Önerileri

 

  • İstanbul’daki tüm araçlardaki hoparlör, ekran ve diğer anonsu sağlayan donanımların bakımları vakit geçirmeksizin yapılmalı ve gerekiyorsa onarım ve değişimler gerçekleştirilmelidir.
  • Bu sistemlerdeki aksaklıklara anlık müdahale edilebilecek mekanizmalar garanti altına alınmalıdır.
  • Otobüs ve metrobüslerdeki tüm anonsların açık ve duyulabilecek ses seviyesinde olması sağlanmalıdır. Bu noktada daha önce aldığımız bilgiye göre, Otokar ve Karsan araçlarındaki ses sisteminin iç ve dış anons çalışması başarılı olduğundan söz konusu araçlardaki anons sistemi referans alınarak bütün araçlardaki ses sistemi düzenlenebilir.
  • Araç bilgisayarlarında güncel olmayan yazılımlar, hat güzergahları, güncel durak bilgilerinin yüklemeleri güncellenmeli. Bazı hatlarda bir kısım durakların anons edilmemesi ya da yanlış anons edilmesi gibi aksaklıklar giderilmelidir.

 

Dış anonslar tamamen elden geçirilmelidir. Dış ve iç anonsların doğru yöne yapılmaması sorunu giderilmeli, ilgili teknik ekip bağlantıları doğru yapması ve doğru seslerin (mono ya da stereo) yüklenmesi konusunda donanımlı hale getirilmelidir.

 

  • Anons sistemlerin kapatılması veya ses seviyesinin düşürülmesi gibi manuel müdahalelerin araç içinden yapılması devre dışı bırakılmalı. Bu tarz bir müdahale olduğunda merkezi sisteme anlık bildirimin gitmesi sağlanmalıdır.
  • Anons sistemini kapatan veya donanımsal müdahale ile devre dışı bırakanlar hakkında caydırıcı cezai işlemler uygulanmalıdır.
  • Saha denetimlerinde kullanılan soru setleri gözden geçirilip anons sisteminin doğru şekilde denetimine yönelik gerekli güncellemeler yapılmalı, iç anonsla dış anons ayrı ayrı sorulmalı ve denetlenmesi sağlanmalıdır.
  • Sefere çıkacak otobüsün göreve uygunluk denetimi yapılırken bakılacak unsurlar arasına anons sisteminin çalışması eklenmeli, ancak çalışmayan anons sistemleri çalışır hale getirildikten sonra otobüsün sefere çıkmasına müsaade edilmelidir.
  • Yolcuların olası anons sorunlarını Beyaz Masa’ya daha kolay ve pratik biçimde bildirebileceği bir kanal oluşturulmalıdır. Yolculardan kolay erişmelerinin mümkün olmadığı kapı numarası tarzı bilgiler istenmemeli, bunun yerine hat numarası, saat ve konum bilgisinden gerekli işlemler yapılabilmelidir. Yine de kapı numaraları Otobüs içine Braille alfabesiyle de konulmalıdır.
  • Böyle zamanlarda Çağrı merkeziyle görüntülü iletişim kurulabilecek bir mekanizma da hayata geçirilebilir.
  • Mobiett uygulamasında seçilen hatta durakların otomatik olarak yolcuya bildirilebileceği bir geliştirme yapılmalıdır. Bununla ilgili üçüncü parti uygulama örnekleri incelenebilir.
  • Yine Mobiett uygulamasındaki erişilebilirlik sorunları giderilmeli ve bu sorunları düzenli olarak saptayacak, içinde engellilerin de bulunduğu bir komisyon kurulmalıdır.
  • MOBİETT uygulamasında izlenemeyen araçların takip edilebilmesi için kayıtları yapılmalı, duraktan geçen araçları gösteren ekranda görünmemesine rağmen güzergahta bulunan araçlara çokça rastlandığından bu sorun ivedilikle giderilmelidir.
  • Uygulamada durakta beklerken seçilen hat şoförlerine uyarı gönderilmesi mekanizması gerçek anlamda hayata geçirilmelidir.

 

  • İETT web sitesinde hat hareket saatlerini gösteren tablonun resim olarak sunulmasından derhal, amasız fakatsız vazgeçilmelidir. Zira yıllardır Resmi bir kurum WCAG erişilebilirlik standartlarını alenen ihlal etmektedir.
  • Paralel olarak, Hes kodu bildirimi gibi alanlarda kullanılan güvenlik kodlarına ilişkin ivedilikle alternatifler üretilmelidir. Yani İETT’nin hiçbir uygulaması veya sayfasında Web ve uygulama erişilebilirlik kuralları göz ardı edilmemelidir.
  • Araç şoförlerine sesli anons sistemlerinin ve erişilebilirliğin önemi, engellilere karşı davranışları konusunda yeniden bir eğitim verilmeli, bu eğitime eğitmen olarak bizzat engelliler de katılmalıdır. Örneğin bir şoföre anons sorulduğunda “Sen nerede incen, ben haber veririm sana” yanıtıyla karşılaşılmamalıdır.
  • Saha denetim ekiplerine de sesli anonsu temel alan bir eğitim verilmeli, anons sisteminin bazı insanlar için ne anlam ifade ettiği, iç anonsla dış anonsun ne tür bilgiler verdiği ve neden ayrı ayrı denetlenmesi gerektiği anlatılmalıdır.
  • Yukarıda da bahsedildiği üzere, ulaşım, uygulama ve web sayfasındaki erişilebilirlik konularında İETT yetkilileri ve engelli sivil toplum kuruluşlarından temsilcilerin katılımıyla bir erişilebilirlik komisyonu yeniden tesis edilmeli, bu komisyonun kendi aralarında belirli periyodlarla toplanması ve hızlıca haberleşerek sorunların çözümüne katkı verecekleri mekanizmaların kurulması sağlanmalıdır.

 

Sonuç

Bu çalışma mütevazi biçimde çoğunlukla görme engelli yolcuların sesli anonslardan güncel olarak ne kadar yararlanabildiklerini anlayabilmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Küçük bir örneklem olmakla birlikte çıkan sonuçların hiç de iç açıcı olmadığı görülmüştür. Rapor edilen 98 yolculuktan 90’ında ya hiç anons olmadığı ya da duyulamayacak kadar kısık olduğu ortaya çıkmıştır. Her şeyden ötesi birçok yolcu bununla ilgili bildirimlerde bulunduğu halde sonuç alamadığını belirtmektedir. Eşit, erişilebilir ve engelsiz bir yolculuk her türlü farklılığı olan tüm yurttaşların hakkıdır. Bu hakkın gerçek anlamda sağlanması ve sesli anons taleplerinin ötelenmemesi için gerekli çalışmaların ivedilikle yapılması bir temenni değil zorunluluktur.