Basına ve kamuoyuna;

Eşit, erişilebilir, engelsiz hayat; ayrımcı, erişilemez, engelli hayata dönüştü.

20 Kasım 2022 tarihinde Kocaeli’de bir ayrımcılık vakası yaşandı. Refakatçili kart kullanan Salih Atay, otobüs şoförü tarafından refakatçisi olmadan hukuka aykırı ve çağ dışı olarak toplu taşıma aracına alınmak istenmedi. Sosyal medya kanalıyla öğrenmiş olduğumuz bu olayı doğrudan yaşayan kişiden dinlemek ve Engelsiz Erişim Derneği olarak takipçisi olmak istedik. Şimdi gelin olayın nasıl yaşandığını Salih Atay’dan dinleyelim ve bu ayrımcılığın nasıl hukuka aykırı oluştuğunu anlatalım:

“Merhaba, ben Salih Atay. 20 Kasım 2022 tarihinde 20.12 sularında Marmaray yolculuğumu Fatih Tren İstasyonu’nda sonlandırdım. Marmaray'dan çıkıp saat 20.15 sularında kalkmakta olan 559 No.lu otobüse yöneldim. Vatandaşların durdurması ile birlikte adımımı otobüse atmıştım ki sırtımdaki çantanın, kapının önündeki vatandaşa takılması ile birlikte şoför ile iletişimimiz başladı. Şoför, “Beyefendi, yolcuyu eziyorsunuz. Ayrıca sizleri refakatçisiz araca alamam,” dedi. Ben de “Neden alamayacaksınız?” diye sordum. Şoför arkadaş da engelli bireylerin refakatçisiz araca binemeyeceğini belirtti. Ben de böyle bir şey olamayacağını beyan ettim. Fakat şoför arkadaş %65 üstü engellilerin araçla refakatçisiz yolculuk yapamayacağını tekrar belirtti. Ben de o arada kartıma yönelmiştim. Fakat bu tutumdan kaynaklı kart kullanmayacağımı belirttim. Ücret ödemek istediğimi anlattım. Fakat şoför arkadaş inatla ücret ödesem de kural olarak araçla refakatçim olmadığı için yolculuk yapamayacağımı beyan etti. Ben de kanunsuz olduğunu söyledim. Fakat her gün yolcu taşıdığını ve seminerlerde veyahut eğitimlerde böyle olduğunu anlattı. “Benim için sorun değil götürmek fakat sorumluluk bana ait,” dedi. “Başınıza bir şey gelse ben sorumluyum,” diye ekledi. Ben de bu kuralın yanlış anlaşıldığını anlattım. Ne var ki şoför devam etti. Diğer vatandaşlar, “Biz basarız,” demelerine rağmen onlara da “Hayır, anlamıyorsunuz, ücret verseler de olmaz. Refakatçisiz yolculuk yapamazlar,” dedi. Ben de inatla araçtan inmeyerek yolculuğuma devam ettim. Ama şoför arkadaşın “Başınıza bir şey gelirse ben sorumluyum,” demesi, vatandaşlar arasında “haklı” intibası uyandırdı. Doğal olarak benim yolculuk yapmamdan ziyade gururum incindi. Vatandaşların engelli tutumları zedelendi. Hatta “Nerede ineceksin?” diye dahi sormadılar. Yanımdaki vatandaşa sorarak yolculuğumu tamamladım. İnşallah şoförler bilinçlenir. İlk defa başıma böyle bir şey geldi.”

TC. Anayasası’nın V. Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti başlığı altında düzenlenen 23. Maddesi;

“Madde 23 Herkes, yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir.”

Biçiminde düzenlenmişken, bir büyükşehir belediyesinin ve bu belediyenin personelinin en başta tüm kanunların üzerindeki anayasaya aykırı davranması ve ayrımcı bir tutumla bir vatandaşın seyahat hürriyetini engellemesi öncelikle hukuka aykırı bir tutum olup, engelli hakları bağlamında da kabul edilebilir değildir.

Bunun yanı sıra T.C. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Toplu Taşıma Dairesi Başkanlığı Toplu Taşıma Araçları Seyahat Kartları Yönetmeliğinin 2. bölümünde düzenlenen “Seyahat Kartlarından Yararlanacaklar ve Başvuru Koşulları” başlığının C bendinin 9. Fıkrası

C) Ücretsiz Seyahat Kartlarından Yararlanacaklar ve Başvuru Koşulları

9) Engelli Refakatli %70 ve Üzeri Resmi ve Özel tüm toplu taşıma araçlarında TTDB tarafından verilen kartını elektronik ücretlendirme sistemine okutmak şartıyla refakatçisi bir kişiden fazla olmamak üzere ücretsiz seyahat ederler. Engelli Refakatli kart sahipleri istisnai durumlarda refakatçisi olmadan araçlara tek başına binebilir. (Refakatçi “kart sahibi olmadan” Engelli Refakatli kartını kullanamaz)”

Biçiminde düzenlenmişken ve görüleceği üzere refakatçi kart sahibi engelli istisnai durumda tek başına otobüse binebiliyorken, yani bu madde gereğince bir engelli tek başına seyahat edebiliyorken kurum personelinin iş bu hukuka aykırı ayrımcı tutumunu kabul etmiyor, bu konuda ilgili personelin gerekli cezai işleme tabi tutulması gerektiğini düşünüyoruz. Hepsinden önemlisi; Salih Atay’ın konuyla ilgili “Alo 153”e yaptığı şikâyet karşısında da refakatçisi olmadan seyahat edemeyeceği konusunda yanıt alması, bu ayrımcı tutumun sadece kurum çalışanının değil, kurumun temel politikası haline geldiğini ortaya koymaktadır.

Birleşmiş Milletler Engellilerin Hakları Sözleşmesi’nin temel ilkelerinden bazıları şunlardır:

● Kişinin kendi tercihlerini yapma özgürlüğü ve kişilerin bağımsızlığı da dâhil olmak üzere insan onuruna ve kişilik haklarına saygı

Ayrımcılık yapmama

Toplumsal yaşama tam ve etkin katılım

5378 sayılı engelliler hakkında kanunun amacı:

 “‘Bu Kanun’un amacı; engellilerin temel hak ve özgürlüklerden faydalanmasını teşvik ve temin ederek ve doğuştan sahip oldukları onura saygıyı güçlendirerek toplumsal hayata diğer bireylerle eşit koşullarda tam ve etkin katılımlarının sağlanması ve engelliliği önleyici tedbirlerin alınması için gerekli düzenlemelerin yapılmasını sağlamaktır.”

Olarak düzenlenmişken, kanunun tanımlar başlığı altında ayrımcılık ise;

a) Doğrudan ayrımcılık: Engelliliğe dayalı ayrımcılık temeline dayanan ve engellinin hak ve özgürlüklerden karşılaştırılabilir durumdakilere kıyasla eşit şekilde yararlanmasını engelleyen, kısıtlayan veya zorlaştıran her türlü farklı muameleyi,

b) Dolaylı ayrımcılık: Görünüşte ayrımcı olmayan her türlü eylem, işlem ve uygulamalar sonucunda engelliliğe dayalı ayrımcılık temeliyle bağlantılı olarak, engellinin hak ve özgürlüklerden yararlanması bakımından nesnel olarak haklılaştırılamayan dezavantajlı bir konuma sokulmasını…”

biçiminde düzenlenmiştir.

Sonuç olarak görüleceği üzere Kocaeli Büyükşehir Belediyesinin çıkartmış olduğu yönetmelik mevzuata aykırı olup ve bu yönetmeliği uygulayan kurum personelleri açıkça anayasaya, uluslararası sözleşmelere ve kanunlara aykırı davranarak engellilere karşı ayrımcılık yapmaktadırlar.

Derneğimizin ana ilkelerinden olan ayrımcılıkla mücadele kapsamında konunun takipçisi olduğumuzu, konuyla ilgili olarak hukuk çerçevesinde gerekli işlemleri yapacağımızı ve Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu nezdinde Kocaeli Büyükşehir Belediyesinin ceza alması için çalışacağımızı kamuoyuna önemle duyururuz.