Web Erişilebilirlik Kriterleri

Web Erişilebilirlik Kuralları

WEB ERİŞİLEBİLİRLİĞİ

      Giriş

      Bu yazıda anlatılacak web sayfalarının erişilebilirlik kriterleri

      www.w3.org/wai

      adresindeki Web Accesibility initiative kaynakları taranarak derlenmiştir.

      Web İçeriği Erişilebilirlik Kılavuzu 1.0 içersinde
erişilebilirlik şu biçimde tanımlanmaktadır: "Web sayfalarına
erişilebilirlik; sayfaların özürlü kişilerin algılayabileceği,
anlayabileceği, gezinebileceği, etkili bir şekilde kullanabileceği ve
bunun yanında da içerik yaratıp, katkıda bulunabileceği bir şekilde
tasarlanmasıdır."

Aslına bakılırsa, erişilebilirlik sadece özürlüler
için değil, farklı ihtiyaçları olan bir çok insan için gereklidir. En
geniş anlamda erişilebilirlik farklı ihtiyaçlara cevap verebilme
yeteneğidir.

Aşağıda ana hatlarıyla anlatacağımız web erişilebilirlik
kriterleriyle hedeflenen, web sayfası tasarlayanların bu verileri
kullanarak herkese ulaşabilen ve hitap eden yapılar oluşturmalarına
katkıda bulunmaktır. Elbet bu kriterler zamanın gereklerine göre
değişecektir. Buradaki  asıl amaç, web tasarımcıları ve okurlarının
farklı kullanıcıların da bu sayfaları kullandığı gerçeğinin farkında
olmalarını  sağlamaktır.

Erişilebilirlik Prensipleri

      Bir web sayfası içeriğinin erişilebilirlik kriterlerine
uyabilmesi için 4 temel prensibin yerine getirilmesi gerekmektedir. Bu
prensipleri, algılanabilirlik, İşlem Yapılabilirlik, Anlaşılabilirlik
ve Sağlamlık olarak sıralayabiliriz. Her prensibin de kendi içersinde alt başlıkları bulunmaktadır. Bunları kısaca görelim:

      1.      Algılanabilirlik:

 bir sayfadaki en önemli öğe sayfa içeriğinin kullanıcı tarafından algılanabilmesidir. Sayfadaki metin,
bağlantı, tablo resim ve diğer öğelerin kullanıcı tarafından
rahatlıkla algılanabilmesi gerekmektedir.

1.1.   Alternatif Metin

Sayfada içeriği metin olmayan bölümlere alternatif
metinler sağlanmalı ve bu şekilde kullanıcıya bu bölümleri Konuşma,
Braille, büyük yazı, sembol ya da daha basit bir dil  gibi farklı
biçimlere dönüştürebilme imkanı sağlanmalıdır. Yani metin dışı her
şeyin bir elektronik metin karşılığı sağlanmış olmalıdır.

1.1.1.      Metin dışı içerik: Eğer metin dışı içerik
kullanıcının bilgi girmesi gereken bir form alanı ise mutlaka bir ismi
olmalıdır. Metin dışı içerik, bir resim, ya da logoysa, altında bu
resim ya da logoyu tarif eden bir metin açıklaması bulunmalıdır. Eğer
İçerik sadece video yada sesli bir öğe yada içeriğinin metin
olamayacağı bir test veya egzersizse, bu durumda en azından içeriğin
ne olduğunu belirten bir metin etiketi olmalıdır. Eğer web
içeriğindeki amaç bu içeriğin bir makine yerine bir insan tarafından
okunduğundan emin olmaksa, yani bir form doldurulurken, resimdeki
aktivasyon kodunun kullanıcı tarafından girilmesi isteniyorsa, bu
durum için mutlaka farklı duyu organlarına hitap eden alternatifler
hazırlanmalıdır. Yani Eğer görsel olarak resimdeki karakterlerin bir
noktaya girilmesi isteniyorsa, bu karakterlerin ya da rakamların sesli
olarak dinlenebileceği ve bu şekilde girilebileceği bir alternatif de
sayfada yer almalıdır.

1.1.2.      Figür ve grafik tarifi: Sayfada yer alan grafik ve
figürler için longdesc adı verilen metinsel açıklamalar koyulmalıdır.
En azından bu tür öğelerin alt ya da başlık metin açıklamaları mutlaka
belirtilmelidir.

1.2.   Alternatif Malti Medya Çözümleri

Maltimedya için alternatifler sağlanmalıdır. Sayfada
bulunan sesli ve görüntülü öğelerde görme ve işitme engellilerin
anlayabileceği alternatif yollar kullanılmalıdır. Sesli öğelerde,
işitme engelliler için alt yazı veya işaret dilinin kullanılması,
videolarda da görmeyenlere görüntüleri anlatan sesli ya da metinsel
bir betimlemenin yapılması yararlı olabilir.

1.3.   Farklı İçerik Sunum İmkanı

İçeriğin herhangi bir bilgi kaybı olmadan farklı
biçimlerde sunulabilme imkanı bulunmalıdır.

1.3.1.      Bir bilgi farklı renk ya da işaretlerle
gösteriliyorsa, bunun metnin alternatifi de sağlanmalıdır. Örneğin
doldurulması zorunlu alanların başına * işareti koyulması.

1.3.2.      Bir düğmenin işlevi boyut ve bulunduğu yere göre
belirleniyorsa, buna da bir metin etiketi koyulmalıdır. Örneğin, bir
araştırma da ileri bağlantısı yeşil bir ok ikonu şeklinde sayfanın sağ
alt köşesinde gösteriliyorsa, bu bağlantıya İleri şeklinde bir metin
etiketi de koyulmalıdır.

1.4.   Sayfayı Rahat Ayırdedebilme olanağı

engellilerin sayfanın ön ve arka planını rahatlıkla ayırt
etmesi kolaylaştırılabilmelidir.

1.4.1.      Sayfa içindeki metin ya da bağlantılar renkler
kullanılarak birbirinden ayırt ediliyorsa, bu durumda renkleri
görmekte sorun yaşayan insanlar için bunları ayıracak başka görsel
araçlar da kullanılmalıdır.

1.4.2.      Eğer bir sayfa açıldığında otomatik olarak 3
saniyeden daha uzun süren sesli bir şey çalıyorsa, bu çalan sesi
durduracak, ya da sistemin sesini kısmadan webdeki sesin miktarını
kontrol edebilecek bir mekanizma bulunmalıdır.

1.4.3.      Sayfada bulunan okunacak bağlantı, metin ve metin
görüntüsüyle arka plan arasında renk kontrastı bulunmalıdır. Bu
şekilde az gören kullanıcılar daha rahat bir algılama sağlayacaktır.

1.4.4.      Sayfada tam olarak görülemeyen metinler yardımcı bir
teknoloji olmaksızın belli bir miktar büyütülebilmeli ya da
küçültülebilmelidir.

2.      İşlem yapılabilirlik:

 Sayfanın içeriğinin rahatlıkla
algılanabilmesi kadar sayfa içersinde istenilen yerlere rahatlıkla
tıklayabilmek, sayfanın istenen bölümüne kolaylıkla erişebilmek, form
alanlarını doldurabilmek gibi işlem yapabilme özgürlüğü de oldukça
önem taşımaktadır.

2.1.    Klavye Erişimi

Tüm işlemlere klavye erişimi  sağlanmalıdır.

      2.1.1.      Web sayfasındaki tüm içerik klavye yardımıyla işlem
yapılabilir durumda olmalıdır. Yani tıklanabilecek alanlara,
bağlantılara ve form alanlarına klavye kullanılarak da
erişilebilmelidir.

      2.2.    Yeterli Zaman

Engellilere sayfa içeriğini rahatlıkla okuyabilecekleri
yeterli zaman verilmelidir.

      2.2.1.      Zamanlama: Bir sayfanın içeriği belli aralıklarla
otomatik olarak güncelleniyorsa, ya da form doldurma gibi bir işlemi
bitirmek için belli bir süre söz konusuysa, kullanıcıya bu zamanlamayı
kapatabilme veya 10 katına kadar uzatabilme seçeneği verilmelidir.

      2.2.2.      Duraklatabilme: Hareket eden, yanım sönen, kayan ve
otomatik güncellenen bilgiler kullanıcı tarafından
duraklatılabilmelidir.

      2.2.3.      Kullanıcı herhangi bir form doldururken, süre aşımı
nedeniyle işlemini tamamlayamayıp forma geri döndüğünde daha önce
doldurmuş olduğu alanlardaki veriler kaybolmamalıdır. Engelli
kullanıcılar çeşitli formları doldurmakta daha yavaş davranabilmekte
bu da o formu doldurmak için gerekli sürenin aşılmasına neden
olmaktadır. Bu durum olup işlem tamamlanamadığında, kullanıcının daha
önce doldurduğu verilerin kaybolmaması halinde yeniden bir zaman kaybı
yaşanmayacaktır.

      2.3.  Hastalık Nöbetlerinin Önlenmesi

Web içeriği kullanıcı da hastalık nöbetlerine yol
açmamalıdır. Araştırmalara göre sayfadaki flaşların saniyeden 2'den
daha fazla yanıp sönmesi Dikkat eksikliği yaşayan insanların
hastalanarak nöbet geçirmelerine neden olmuştur.

      2.4:. Sayfa İçinde Kolay Dolaşım İmkanı

Engelli kullanıcıların sayfa içersinde rahatça
dolaşmalarına, istedikleri bölüme rahatça gidebilmelerine ve tam
olarak nerde olduklarını anlamalarına imkan veren düzenlemeler
yapılmalıdır.

      2.4.1.      Tekrarlanan bölümleri atlayabilme: Kullanıcı aynı
sayfa içersinde farklı bağlantılara girdiğinde bu sayfalarda tekrar
eden bölümleri atlayıp ana içeriğe kolayca erişebilmelidir. Örneğin,
gazete okurken bir haber bağlantısına tıklandığında açılan sayfada,
kullanıcı doğrudan klavye yardımıyla haberin başlığına gelebilmelidir.
Bunu sağlamak için sayfanın hemen başına tekrarlanan bölümü
atlayabilecek bir bağlantı koyulabilir. Sayfadaki bölümler doğru
şekilde başlıklandırılabilir. Veya sayfa başına bölümlere doğrudan
ulaşılabilecek aynı sayfa bağlantıları koyulabilir.

      2.4.2.      Açıklayıcı sayfa başlıkları: Sayfalara koyulan
başlıklar sayfanın içeriğini doğru şekilde açıklayabilecek şekilde
olmalıdır. Örneğin bu belgenin başlığı Web erişilebilirliğidir.

      2.4.3.      Açıklayıcı Bağlantı Etiketleri: Sayfa içersinde
tıkladığımız bir bağlantının etiketi o bağlantıya tıklanıldığında
girilecek sayfanın içeriğine uygun olmalıdır. Böylelikle yardımcı
teknolojilerle sağlanan bağlantı listesi durumunda kullanıcı bağlantı
adına bakarak bir sayfaya girip girmeyeceğine karar verebilir. Ayrıca
bir noktada Bağlantı  adı olarak sadece "tıklayınız" gibi bir ibare
kullanmak yerine örneğin, "web erişilebilirlik belgesini indirmek için
tıklayınız." Gibi açıklayıcı bir etiket kullanılmalıdır.

      2.4.4.      Birden fazla yol: Bir sayfadaki içeriğe ulaşımda
birden fazla yol kullanılması yararlı olacaktır. Örneğin, içeriğe
ulaşmak için, bu bölüme bağlantı verme, içindekiler sayfası oluşturma
ya da site haritası sağlama gibi seçenekler değerlendirilebilir.

      2.4.5.      Açıklayıcı etiket: Web sayfası içersinde yer alan,
başlık, çerçeve ve tabloların etiketleri bu bölümlerin içeriği
hakkında kullanıcıya bir fikir vermelidir.

      2.4.6.      Tablo erişilebilirliği: sayfa içersindeki tabloların
sütun ve satır ilişkisi doğru ve mantıksal bir biçimde
düzenlenmelidir. Tabloların başına summary="" kodu kullanılarak tablo
içeriğinin bir özeti yapılmalıdır.

      2.4.7.      Bölüm başlıkları: Özellikle çok uzun belgelerde
çeşitli bölümler, alt bölümler ve konular mevcutsa, bu bölümler
hiyerarşik biçimde H1'den  H6'ya kadar  olan seviyelerde
başlıklandırılmalıdır. Örneğin uzun bir makaledeki Ana bölüm
başlıkları 1, alt bölüm başlıkları 2 ve bu bölümlerdeki konu
başlıkları 3 seviyesinde başlıklandırılabilir.

      3.      Anlaşılabilirlik:

 Web sayfasının algılanması kadar
içeriğinin ve kodlarının kullanıcı ve yardımcı teknolojiler tarafından
anlaşılabilir olması da oldukça önemlidir.

      3.1.   Sayfa Dilinin Kodlarla Belirtilmesi

Web sayfasının dili sayfa yazarı tarafından kodlarla
belirtilmelidir. Ayrıca sayfa içersinde farklı dille yazılmış ana
bölümler bulunuyorsa, bu bölümlerin dili de sayfa yazarı tarafından
belirtilmelidir. Böylelikle, kullanıcı araçları sayfadaki dili web
koduna bakarak anlar ve kullanıcıya buna göre gerekli sentetik sesi
sunar.

      3.2.   Tahmin Edilebilirlik

Web sayfaları kullanıcının tahmin ettiği biçimde
görünmeli ve işlem yapmalıdır. Bir form doldurulurken ya da bir seçim
düğmesi seçildiğinde sayfanın görünümünün kullanıcının kontrolü
dışında beklemediği biçimde otomatik olarak değişime uğraması işlem
yapmayı zorlaştırabilir.

      3.3.   Form doldururken yapılan hataların tam olarak belirtilmesi

Kullanıcıların herhangi bir form doldururken, yaptıkları
hataların farkında olmalarını ve bunları nasıl düzeltebileceklerine
ilişkin bir yardım mekanizması sağlanmalıdır. Özellikle Engelli
kullanıcılar sayfanın tamamına tüm olarak hakim olamadıkları için daha
çok hata yapma riskine sahiptir. Bir başvuru yaparken, bir rezervasyon
yaparken ya da ödeme esnasında yapılan hatalar olumsuz sonuçlara neden
olabilir. Bu nedenle form tamamlanmadan önce yapılan hataların tam
olarak ne ve nerede olduğu ve nasıl düzeltilebileceği kullanıcıya
bildirilmelidir. Ayrıca kullanıcının doldurduğu formu tamamlamadan
önce tekrar inceleyerek olası hatalarını düzeltebilmesi sağlanmalıdır.

      4.      Sağlamlık:

 Web içeriği yardımcı teknolojilerin de içinde
bulunduğu kullanıcı araçları tarafından güvenilir şekilde
yorumlanabilmelidir.

      4.1.   Yardımcı Teknolojilerle Uyum

Yardımcı teknolojilerin de içinde bulunduğu bugün ve
gelecekteki kullanıcı araçlarıyla uyumluluk en üst seviyeye
çıkarılabilmelidir. Bu noktada web içeriğinin bugün belirlenmiş olan
standartları kullanması ve bilinmeyen veya yardımcı teknolojilerin
henüz yorumlayamadıkları geleneksel olmayan kodları kullanmamaları
önemlidir.

      4.1.1.      İncelenebilirlik: Web sayfalarında kodların
başlangıç ve bitişleri resmi kurallara göre doğru şekilde
tanımlanmalıdır. Bir liste ya da başlık seviyesiyle ilgili bir kod
açıldıysa bu mutlaka kapatılmalıdır. Ancak bu şekilde kullanıcı
araçları sayfayı doğru şekilde inceleyerek kullanıcıya doğru bilgiyi
verebilir.

      4.1.2.      İsim, Rol ve Değerler: Sayfadaki form alanları,
çerçeveler ve tüm kullanıcı arayüzü bileşenlerinin isim, değer ve
işlevleri kullanıcı araçlarının yorumlayabileceği ve değişiklikleri
programatik olarak fark edebileceği şekilde standart biçimde
sunulmalıdır.

      Erişilebilirlik Sağlanamıyorsa

      Yukarıda belirttiğimiz prensipler ışığında orijinal sayfanızda
yeterli erişilebilirlik kriterleri sağlanamıyorsa, orijinal sayfadaki
içeriğin aynısını sağlayan bir alternatif sayfa oluşturulmalıdır. Bu
sayfanın içeriği de orijinal sayfadaki içerikle eş zamanlı olarak
güncellenmelidir. Alternatif sayfanın bağlantısı hemen orijinal
sayfanın en başına koyularak kullanıcının rahatlıkla 2 sayfa arasında
geçiş yapabilmesi sağlanmalıdır.

Sonuç

      Yukarıda anlatmaya çalıştığımız erişilebilirlik kriterleri
sayesinde sadece engellilerin değil tüm kullanıcıların da sayfadan
verimli bir şekilde istifade etmeleri sağlanacaktır. Unutulmamalıdır
ki, daha çok bilgiye açılan kapı bilginin herkes paylaşılmasından
geçer. Bu da yapılan çalışmaların mümkün olduğunca fazla insana hitap
etmesiyle mümkündür. Web sayfalarında yukarıda ana hatlarıyla
belirtmeye çalıştığımız kriterlerin uygulanmasıyla 3 W kavramının
anlamı daha da güçlenecektir.

      Yazının hazırlanmasında yararlanılan kaynaklar

      http://www.w3.org/wai

      http://www.w3.org/WAI/quicktips/Overview.php#tips