14 Mayıs 2023 tarihinde yapılacak olan Cumhurbaşkanlığı ve 28. Dönem Milletvekili Seçimi yaklaşırken Engelsiz Erişim Derneği olarak görme engelli seçmenlerin oylarını tek başına, gizli ve bağımsız biçimde kullanıp kullanamayacağını YSK’ya bir dilekçe göndererek sormuştuk. Dilekçemize 19 Nisan 2023 tarihinde e-posta yoluyla cevap gelmiş ancak gelen cevap yazısında dilekçe metninde bilgi edinmek amacıyla yer verdiğimiz soruların çoğuna cevap verilmemiştir. Verilen cevapta özetle 14.05.2023 tarihinde yapılacak olan Cumhurbaşkanı ve 28. Dönem Milletvekili Seçimlerinde kullanılmak üzere oy pusulalarına uygun şablon hazırlanacağı, her sandığa bir adet şablon gönderileceği ve pusula ile şablonlar eşleştiği sürece aynı şablonların kullanılacağı bilgisi verilmiştir.

Engelsiz Erişim Derneği olarak bugüne kadar oyumuzu erişilebilir biçimde, tek başımıza, bağımsız ve gizli bir şekilde kullanmaya yönelik yaptığımız çalışmalarımızı, çeşitli araçlarla YSK’ya pek çok kere sunduk. 2009 yılından itibaren erişilebilir oy kullanımı konusunda yaptığımız araştırmalar ve kendi etkinliklerimizde ilk denemeleri yaparak edindiğimiz şablon kullanma deneyimlerimizle birlikte 2017 yılından bu yana ülkemizde yapılan tüm yerel ve genel seçimlerde bu şablonların görme engelliler tarafından kullanılmasını ve bu deneyimin YSK tarafından bilinmesini sağladık. Ayrıca bu süre içinde çeşitli çalıştaylar aracılığıyla konuya ilişkin çalışma yürüten kurum ve kuruluşların konu hakkındaki farkındalık ve bilgilerini arttırmaya yönelik çalışmalar yürüttük. Seçim Yasası’nın değiştirilmesine yönelik aktif çalışmalar yaptık. Yasada lehimize gerçekleşen değişim sonrasında YSK ile bir görüşme daha yaparak bu zamana kadar hem şablon kullanımına yönelik sahadan elde ettiğimiz tüm bilgileri hem de bu bilgiler doğrultusunda hazırlanacak şablona yönelik alternatif önerileri bir rapor ile sunduk. Engelsiz Erişim Derneği olarak seçimlerin erişilebilirliğinin sağlanması için izleme çalışmalarını sürdürmeye ve mücadele etmeye devam ediyoruz.

Geçtiğimiz günlerde YSK, görme engelli seçmenlerin oy kullanabilmesi için hazırlanan şablonu Bir video paylaşarak tanıttı. Yayınlanan videoda oy şablonunun üzerinde Braille yazı ve mürekkep yazı ile partilerin ve adayların isimlerinin yazılıp yazılmadığı konusunda herhangi bir açıklama yapılmamıştır. İlgililerle yapılan sözlü görüşmelerde şablonların üzerinde Braille ve büyük puntolu mürekkep yazı kullanılmayacağına dair bilgiler edinilmektedir. İlgililerin sözlü ifadelerine göre, Braille yazının kullanılmaması körlerin büyük çoğunluğunun Braille yazı bilmediği gerekçesine dayandırılmaktadır. Bu gerekçeyle okur-yazar olan kör seçmenlerin okur-yazarlıkları hiçe sayılmaktadır. Nasıl ki okur-yazarın az olduğu seçim bölgelerinde yazısız pusula basılması tercih edilmiyorsa, kör seçmenler için yapılan oy şablonlarının da yazılı olmaması tercih edilmemelidir. Şablonda bulunacak Braille yazı veya büyük puntolu mürekkep yazı, delik sayma yöntemi ile oy kullanacak görme engelli seçmenler için herhangi bir engel teşkil etmezken okur-yazarlık yetkinliği ile hayatını sürdürme alışkanlığı bulunan okur-yazar görme engelli seçmenler için ise Braille yazı veya büyük puntolu mürekkep yazının kullanılmaması engel teşkil etmektedir. Oy şablonlarında kullanışlılık, kapsayıcılık ve erişilebilirliğin arttırılması adına körler için Braille, az görenler için de büyük puntoyla yazılmış mürekkep yazıya yer verilmelidir.

Başka bir önemli husus ise şablonların birden fazla kişi tarafından kullanılacağı şekilde sistemin organize edilmesinden doğacak muhtemel tehlikelerdir. YSK tarafından paylaşılan bilgilerde şablonların mürekkep bulaştırmayacak şekilde üretilip üretilmeyeceğine dair herhangi bir bilgiye ulaşılamamaktadır. Oy şablonları mürekkep bulaştırmayacak bir şekilde tasarlanmadıysa, hazırlanan şablonlara oy kullanırken mürekkep bulaşma olasılığına karşı şablonların her sandığa bir tane gönderilmesi yerine, seçimden önce görme engelli seçmenlerin kendilerine gönderilmesi ya da sandıklarda bulunan görme engelli seçmen sayısı kadar oy şablonu bulundurulması gerekmektedir. Her şablon yalnızca bir görme engelli seçmen tarafından kullanılmalı ve şablon seçmende kalmalıdır. Aksi takdirde şablona bulaşan mürekkebin bir sonraki seçmenin pusulasına bulaşması riskiyle karşılaşılacak, görme engelli seçmenlerin oylarının geçersiz hale gelmesi ihtimali oluşacaktır. Seçmen tarafından kullanılan şablonda mürekkep kalıntısı bulunması ihtimali, görme engelli seçmenin oyunu açık edecek ve oy mahremiyetini ortadan kaldıracaktır.

Görme engelli seçmenlerin pusulayı şablona yerleştirdikten sonra salt delik sayma yöntemine bağımlı kılınması doğru değildir. Okur-yazar görme engelli seçmenlerin okur-yazarlık yetkinliklerini kullanmalarını engelleyecek ayrımcı tutumdan vazgeçilmelidir. Oyumuzu kullanırken yanlış kullanıma mahal verilmemeli ve oyumuzun zedelenmemesi için her türlü önlem alınmalıdır. Daha önce Engelsiz Erişim Derneği tarafından YSK’ya sunulan örnek şablonların ve hazırlanan raporun tekrar incelenip bu doğrultuda erişilebilir bir oy şablonunun hazırlanmasını bekliyoruz. Sandığa ve kabine erişilebilir oy şablonumuzla tek başımıza gitmek istiyoruz. Erişilebilirlik düzenlemesinin beceriksizliğe kurban edilmemesini talep ediyoruz. Bu konuda başta görme engelli seçmenlere, sakatlık alanında çalışan sivil toplum kuruluşlarına ve tüm kamuoyuna bilinen doğruların uygulanması için talepte ve baskıda bulunulmasının gerekliliğini önemle hatırlatıyor, tüm paydaşları göreve davet ediyoruz.

Tüm bu konulara ilişkin Yüksek Seçim Kurulu Başkanlığı’na soruyoruz:

1-Gerçekten oy kullanmaya engel yok mu?

2-Şablonların üzerinde Braille ve büyük puntolu mürekkep yazı ile partilerin ve adayların isimleri yazacak mı?

3-Pusulayı şablona doğru biçimde yerleştirebilmek için hem pusulada hem de şablonda uyarıcı bir işaret bulunacak mı?

4-Aday listeleri seslendirilecek mi ve seslendirilmiş aday listeleri YSK’nın web sitesinde, radyo ve televizyon kanallarında yayınlanacak mı?

5-Her seçim bölgesindeki parti ve adayların isimleri ile pusuladaki sırası, hem seslendirilmiş olarak hem Braille hem de büyük puntolu mürekkep yazı biçiminde hazırlanarak her sandığa gönderilecek mi?

6-Seçim öncesinde bireysel olarak talep edilmesi halinde örnek şablon ve şablon kullanım yönergesi görme engelli seçmenlere gönderilecek mi?

7-Seçim öncesinde talep eden sivil toplum kuruluşlarına örnek şablonlar gönderilecek mi?

8-Oy pusulasını şablona yerleştirme konusunda refakatçi istemeyen görme engelli seçmenler için alternatif bir uygulamanız olacak mı?

9-Oy kullanma esnasında mühürdeki mürekkebin şablona bulaşma ihtimaline karşın nasıl bir önlem alınacak?

10-Her sandığa yalnızca bir şablon gönderildiğinde gizli ve bağımsız oy ilkesine uyulmuş olacak mı?

Bağımsız ve erişilebilir seçimlerin gerçekleştirilmesi için müdahil olmaya devam edeceğiz.

Engelsiz Erişim Derneği

YSK'nın görme engelli seçmenler için hazırladığı şablon tanıtım videosuna aşağıdaki bağlantıdan ulaşabilirsiniz:

Görme Engelli Seçmenler İçin Oy Kullanma Şablonu